"Ik voel me zo schuldig dat ik dit mijn ouders aandoe", "ik ben zo'n last voor ze". Dit zijn twee van de zinnetjes die ik regelmatig hoor in de gesprekken die ik voer.

Bij schuldgevoel spelen 3 dingen een rol:

1. Je hebt een verwachtingspatroon of ideaalbeeld van jezelf
2. de ervaring dat het niet lukt om aan die norm/verwachting te voldoen;
3. het gevoel dat je een keuze had: je had het beter kunnen doen, maar dat heb je niet gedaan.

Normaalgesproken zorgt een schuldgevoel ervoor dat je de juiste keuzes maakt: daardoor houd je rekening met anderen.

Maar bij chronisch schuldgevoel maak je jezelf onterecht verwijten en probeer je te compenseren voor fouten die je niet hebt gemaakt. Dit laatste is iets wat ik veel tegenkom bij mensen die met een eetstoornis worstelen.

Mensen die zich schuldig voelen gaan heel hard werken en hun best doen om de fout te herstellen en daarmee de verbinding met de ander zeker te stellen. Wanneer je dus chronisch gevangen zit in schuldgevoel, ben je ook continu bezig met wat anderen van je denken, en met de keuzes die je maakt. Bij eetstoornis is de keuze die het schuldgevoel aanwakkert, de keuze voor eetgestoord gedrag.

Ik merk ook dat er vaak over schuldgevoel gepraat wordt terwijl iemand zich eigenlijk schaamt. Wat is schaamte dan? Schaamte is o.a. het gevoel dat je in de ogen van anderen compleet waardeloos bent en dat ze daarin nog gelijk hebben ook. Schaamte gaat ook niet makkelijk over. Zodra iemand je herinnert aan de aanleiding komt het direct weer terug. Schaamte is het gevolg van teleurgesteld zijn in jezelf, het niet voldoen aan een ideaalbeeld van jezelf.

Het kan allerlei oorzaken hebben en het kan leiden tot enorme afwijzing en zelfhaat. En dat speelt bij heel veel van mijn cliënten. Ze worden passief, wijzen zichzelf af en haten zichzelf. Voor hun gevoel voldoen ze niet aan hun eigen ideaalbeeld en ze geloven dat het aan henzelf ligt dat ze dat ideaalbeeld niet voor elkaar krijgen. Ze geloven dat ze dik zijn, niet goed genoeg zijn, de moeite niet waard zijn. En ze geloven dat anderen precies zo over hen denken als zijzelf.

En daar zit 'm volgens mij de triggy part met eetstoornissen, het hand-in-hand gaan van overmatige schuldgevoelens en gevoelens van schaamte. Vanuit schuldgevoel wil je de verbinding herstellen, vanuit schaamte wil je je terugtrekken. Je verlamt, valt stil. Want elk gesprek over schuldgevoel doet het gevoel van schaamte onmiddellijk ontstaan.

Tegenwoordig ben ik er alert op en probeer ik, net als hierboven, de twee gevoelens uit elkaar te trekken. Degene die de drempel over durfden te gaan en te gaan vertellen over dat gevoel van schaamte, konden ook ervaren dat er juist meer begrip ontstond bij de ander. En die ouders die het schuldgevoel konden erkennen als iets dat de ander heeft en niet gingen geruststellen, bagatelliseren of ontkennen van schuld, gingen merken dat ze tot een dieper gesprek kwamen.

Terwijl ik dit allemaal opschrijf, word ik me ervan bewust dat ik geen tips heb hoe je hier mee om kunt gaan. Even komt een schuldgevoel op: ik moet toch tenminste 1 tip geven? Ik besluit dat ik mijn eigen raad ga opvolgen: ik vertel het aan jullie en hoop dat jullie tips hebben voor mij.

Groet, Marjolein (gezinstherapeut)