Ik zit op de vloer van mijn slaapkamer en kijk om me heen. De twee uur daarvoor was ik er niet helemaal bij; ik had een eetbui. Uitgeput staar ik naar de troep die ik heb achtergelaten. Ik heb buikpijn, keelpijn, hoofdpijn... Ik wil niet meer. Langzaam kom ik een beetje bij zinnen en realiseer ik me wat ik gedaan heb. De verwijten naar mezelf stormen door mijn hoofd. Wat heb ik in hemelsnaam gedaan?! Ik zou er toch voor altijd mee stoppen? Ik ben zo zwak, vies, dik! Ik wil het liefst niet bewegen, niet voelen; laat staan de troep die ik heb gemaakt opruimen. Toch zal dat laatste moeten, want anders komen mijn ouders erachter wat ik heb gedaan. Ik zak als een baby in foetushouding op de grond en ik doe mijn ogen dicht. Ik schaam me kapot. 

Persoonlijk vind ik schaamte misschien wel één van de meest nare gevoelens om te hebben. Ik word er vaak een beetje misselijk van, wil me het liefst direct verstoppen of gewoon nooit meer vertonen. Ik word er onzeker van, kan mezelf wel voor mijn kop slaan en zou het liefst de tijd terug draaien, maar dat kan niet. Soms lukt het mij op zo'n moment om te bedenken dat ik me eigenlijk helemaal niet hoef te schamen. Iedereen doet wel eens iets doms, toch? Iets waar hij/zij later spijt van heeft? Die gedachten helpen vaak minimaal of niet. Het gevoel blijft. Wat zullen ze wel niet van mij denken?

Mijn manier om bepaalde gevoelens en gedragingen te begrijpen is door er theorie op na te slaan. Zo heb ik mijn grote vriend Google ook om hulp gevraagd om meer over schaamte te leren. Als snel kwam ik Brené Brown tegen. Haar bevindingen hebben mij veel nieuwe inzichten gegeven, deze wil ik graag met jullie delen.

Schaamte gaat over angst

Waarschijnlijk heb jij je ook wel eens ergens voor geschaamd. Misschien voel je het wel dagelijks... Schaamte is een gevoel dat we allemaal weleens hebben ervaren. Alleen mensen die niet in staat zijn tot het voelen van empathie en het hebben van connecties met andere mensen kennen het gevoel niet. Een gevoel van schaamte ontstaat, en kan alleen bestaan, in verhouding met anderen. Mensen zijn van nature groepsdieren en één van onze basis-instincten en -behoeften is dan ook om verbinding te maken met andere mensen. Linksom of rechtsom; we willen connectie, we willen erbij horen. 

Tijdens mijn eetstoornis schaamde ik me eigenlijk continu. Ik vond mezelf lelijk, dik en stom en schaamde me voor hoe ik eruit zag. Ook als ik in de ochtend eventjes vond dat ik er wel mee door kon die dag, was dat gevoel direct weg wanneer iemand naar mij keek. Waarschijnlijk bedoelde die persoon niks met die blik en dacht hij of zij er weinig bij, maar ik had mijn conclusies direct al getrokken. Ik geloofde dat als ik mooier en knapper, maar vooral dunner zou zijn, dat mensen me leuker zouden vinden. Dán zou ik vrienden maken. Dán zou ik erbij horen. 

Schaamte gaat over angst. De angst om buiten de groep te vallen, de angst voor wat anderen van je denken. Als je je niet tot een ander hoeft te verhouden, of wanneer je zeker weet dat je geaccepteerd zal worden, speelt schaamte ook geen rol. 

Schaamte, psychische problemen en kwetsbaar zijn 

Schaamte en psychische problemen staan op verschillende manieren met elkaar in verband. Enerzijds is er de kant van verwachtingen in onze maatschappij: het moet goed gaan. Als het niet goed met je gaat, is dat fout en het is ook nog eens je eigen verantwoordelijkheid. Psychische problemen worden steeds meer bespreekbaar gemaakt en dat is ontzettend goed, maar tegelijkertijd rust er nog een groot taboe op. Als je psychische problemen hebt, ben je 'anders'. Er bestaat een kans dat als je er over vertelt, je niet begrepen en daarom niet meer geaccepteerd wordt. Het is dan ook niet gek als hier gevoelens van schaamte bij komen kijken.

Daarnaast het verband tussen schaamte en jezelf niet goed genoeg vinden als mens en het gevoel perfect te moeten zijn. Deze negatieve gevoelens over jezelf staan vaak in verband met psychische stoornissen, zoals bijvoorbeeld eetstoornissen. Nu ik hier zelf eens goed over nadenk, is dit misschien wel een heel belangrijk onderdeel van mijn eetstoornis geweest.

Tijdens mijn eetstoornis schaamde ik me voor wie ik was. Niks was goed, ik vond dat ik niks goed genoeg deed en ik was bang dat anderen mij niet goed genoeg vonden. Dat ik er dus niet bij zou horen. Ik was bang voor de mening van anderen, waardoor ik mezelf niet durfde te uiten, mijn emoties en mezelf als persoon niet durfde te laten zien. Ik schaamde me dat ik er was, dat ik bestond.

Soms ligt het nog iets gecompliceerder. Wanneer je je schaamt voor iets dat jou is aangedaan, zonder dat je daar zelf invloed op had. Hiermee doel ik op (seksueel)misbruik of mishandeling als kind, of bijvoorbeeld gescheiden ouders of een gewelddadige relatie die je niet durft te verbreken. De schaamte bij jou als slachtoffer kan dan voort komen uit het gevoel er zelf een aandeel in te hebben. Dit wordt gevoed door de angst niet meer geaccepteerd, niet geloofd of niet begrepen te zullen worden wanneer je eerlijk over de gebeurtenissen vertelt. En om het cirkeltje rond te maken; de angst daardoor verlaten te worden.

Omgaan met schaamte

Omgaan met deze gevoelens is misschien wel een van de lastigste en tegelijkertijd meest essentiële dingen om het te kunnen doorbreken. Het advies: praten. Er over praten is de enige manier om te kunnen ervaren dat je niet de enige bent, dat het niet aan jou ligt, dat je nog steeds geaccepteerd zal worden. Dat je je niet hoeft te schamen. Aan de andere kant is het vaak makkelijker om dingen waar je je voor schaamt te vertellen wanneer je vrij zeker weet dat je ondanks alles wel geaccepteerd zal worden. Het is dus een beetje de kip of het ei; waar begin je? Wat het makkelijker kan maken, is om de eerste stap in het praten te zetten bij iemand bij wie je je veilig en vertrouwd voelt, zoals een partner, ouder of therapeut. 

Ik weet nog goed dat ik mijn moeder vertelde over mijn problemen met eten. Ik vond het ontzettend lastig en spannend, maar onbewust wist ik dat zij mij hoe dan ook niet zou veroordelen. Nog steeds vind ik het soms lastig om over mijn (verleden met) psychische problemen te vertellen. Ondanks dat ik er al zo veel verder in ben en ik mijzelf een stuk zekerder voel, is er ook nog steeds een stukje schaamte. Toch ervaar ik veel vaker dat mensen fijn reageren. In ieder geval zelden afwijzend. Het zorgt er zelfs voor dat zij zich vaak ook open stellen naar mij toe over dingen die zij zelf hebben meegemaakt. Hierdoor leer ik de ander beter kennen en vinden we herkenning in elkaar. In plaats van dat het zorgt voor afwijzing, maakt het dat we dichter bij elkaar komen. 

Schaamte is niet per se een fijn of positief gevoel, maar het mag er wel degelijk zijn. Het gaat er vooral om hoe je ermee omgaat. Daar kun je ook van leren en jezelf door ontwikkelen. Schaamte gaat over kwetsbaarheid en kwetsbaar durven zijn. Het gaat over het risico durven nemen om jezelf, in al je kwetsbaarheid, te laten zien. Al jouw ervaringen, gedachtes, meningen, ideeën, gekkigheden, al jouw gevoelens en emoties. Wanneer je door schaamte heen gaat, moet je het risico durven nemen niet perfect te zijn. Het risico om anders te zijn, het risico om een fout te maken en het daarna nog een keer te moeten proberen. Wanneer je schaamte doorbreekt, sta je jezelf toe om jezelf te zijn in al je volledigheid, met al jouw prachtig mooie kanten én onvolmaaktheden.

Waar schaam jij je voor?