We zijn allemaal weleens bang of angstig. Er is echter een verschil tussen bang zijn en angst voelen of daadwerkelijk een angststoornis hebben. Hierbij gaat angst je leven beheersen en kun je je bang voelen terwijl er eigenlijk geen enkel gevaar dreigt. Gemiddeld krijgt zo’n twintig procent van de Nederlanders in zijn of haar leven te maken met een angststoornis. Dat is een op vijf en dus een behoorlijk aantal wat maakt dat het belangrijk is om hier aandacht aan te besteden.

In deze blog vind je een scala aan informatie over angststoornissen. Welke angststoornissen zijn er? Hoe herken je een angststoornis? Wat zijn de symptomen? Wat moet je doen als je een angststoornis hebt of als je iemand kent met een angststoornis? Wat moet je vooral niet doen? Is er hulp en zo ja, wat dan? Medicatie? Kun je herstellen? Antwoorden op deze en meer vragen kun je terugvinden in deze blog.

Wat is een angststoornis?
Zoals de naam al zegt, wordt een angststoornis gekenmerkt door de aanwezigheid van angst. Angst is normaal gesproken een gevoel dat optreedt bij dreigend gevaar. Angst is daarmee een belangrijke emotie omdat het je kan beschermen tegen mogelijke gevaren. Soms zijn angsten echter niet reëel en ontstaan er in het dagelijks leven problemen als gevolg van die angsten, bijvoorbeeld op sociaal gebied. Dan wordt er in veel gevallen gesproken van een angststoornis.

Aanleg en erfelijkheid spelen een grote rol bij het ontwikkelen van een angststoornis. Daarbij gaan er vaak ingrijpende levensgebeurtenissen aan het ontstaan van een angststoornis vooraf. Ook spelen persoonlijkheidskenmerken een rol. De een is nu eenmaal gevoeliger dan de ander en zal daarom eerder een angststoornis ontwikkelen.

Soorten angststoornissen
Er zijn veel verschillende soorten angststoornissen. De DSM V noemt er maar liefst elf. Sommigen zullen wat bekender in de oren klinken dan anderen.

1. Separatieangststoornis
Dit wordt ook wel verlatingsangst genoemd. Bij jonge kinderen is deze angst zeer duidelijk merkbaar. Zij kunnen zeer overstuur raken als bijvoorbeeld de moeder een ruimte verlaat of als zij naar school moeten. Op latere leeftijd is het minder zichtbaar maar kan het nog steeds aanwezig zijn.

2. Selectief mutisme
In de DSM IV was deze stoornis ingedeeld bij de ontwikkelingsstoornissen, nu dus bij de angststoornissen. Deze aandoening komt voor bij kinderen en wil zeggen dat kinderen die hieraan lijden prima in staat zijn om te praten en ook taal goed begrijpen, maar toch spreken zij zich in bepaalde sociale situaties niet uit. Een kind kan zich thuis bijvoorbeeld normaal gedragen, maar op school ineens helemaal zwijgen. 

3. Specifieke fobie
Bij een specifieke fobie heeft degene die hieraan lijdt last van een angst voor een bepaald ding. Dit kan een object, dier of situatie zijn. Vaak weet hij of zij dat het onlogisch of onredelijk is, maar toch is de angst enorm aanwezig. Denk hierbij aan rijangst, emetofobie, vliegangst en hoogtevrees.

4. Sociale-angststoornis
Mensen met een sociale-angststoornis zijn vrijwel altijd bang om negatief beoordeeld te worden. Ze zijn veel bezig met wat anderen van hen denken en ze zijn erg bang voor afwijzing. Ook speelt onzekerheid een grote rol. Al deze punten hebben zo'n grote invloed, dat sociaal contact bijna niet meer mogelijk is.

5. Paniekstoornis
Als je een paniekstoornis hebt, heb je regelmatig last van paniekaanvallen. Deze paniekaanvallen kunnen enorm intens zijn en voor enorm veel angst voelen. Door de angst voor paniekaanvallen, ontstaan er vaak weer nieuwe paniekaanvallen waardoor er een vicieuze cirkel ontstaat. 

6. Agorafobie
Deze angst wordt ook wel pleinvrees of straatvrees genoemd. Iemand met agorafobie durft vaak niet meer naar buiten of in ieder geval niet naar bepaalde plekken toe te gaan. Dit kan verschillende redenen hebben. Sommige plekken kunnen bijvoorbeeld te druk zijn waardoor hij of zij bang kan worden dat er iets gebeurt of dat diegene niet snel weg kan. Hierdoor worden zulke plekken vaak vermeden waardoor de angst toeneemt. 

7. Gegeneraliseerde-angststoornis
Mensen met een gegeneraliseerde-angststoornis voelen zich lange tijd ontzettend angstig over allerlei zaken. Er is niet één specifieke angst, vaak gaat het over allerlei dagelijkse dingen die zouden kunnen gebeuren. Denk aan ziekte, problemen op het werk, geld, vrienden et cetera. Al deze zaken bij elkaar zijn natuurlijk ontzettend zwaar om constant over na te denken. 

8. Angststoornis door een middel/medicatie
Deze angststoornis kan ontstaan door bepaalde bijwerkingen van het gebruik van een middel of juist het niet gebruiken / verkeerd afbouwen hiervan. Soms gebeurt dit bij geneesmiddelen, soms bij drugs. Hierdoor kunnen angst- en paniekgevoelens ontstaan en bij het niet juist behandelen hiervan kan dit zich doorontwikkelen in een angststoornis. 

9. Angststoornis door een somatische aandoening
Bij bepaalde lichamelijke aandoeningen kunnen er lichamelijke symptomen optreden die passen bij de symptomen die zich voordoen bij een angststoornis. Hierdoor kan zich in sommige gevallen een angststoornis ontwikkelen. 

10. Andere gespecificeerde angststoornis
Deze diagnose krijgt iemand als de symptomen wel voldoen aan het beeld van een angststoornis, maar het niet exact past in één van de bovengenoemde angststoornissen. Echter, de klachten laten zien dat er wel degelijk sprake is van een angststoornis. Bij deze diagnose zal ook vermeld worden waarom het beeld niet voldoet aan de andere criteria. Het is dus niet zo dat de angststoornis minder ernstig is.

11. Ongespecificeerde angststoornis
Deze angststoornis is eigenlijk hetzelfde als de vorige stoornis. In dit geval hoeft een psychiater of psycholoog echter niet toe lichten wat maakt dat het beeld niet voldoet aan de criteria. Er is wel sprake van een angststoornis. 

Symptomen en signalen omgeving
Hoewel er dus veel verschillende soorten angststoornissen zijn, is wel te zien dat veel symptomen redelijk overeenkomen. Symptomen kunnen we onderverdelen in een aantal categorieën, namelijk lichamelijke en psychische symptomen. Daarnaast zijn er nog een aantal signalen die de omgeving waar kan nemen. Onderstaande rijtjes zijn niet volledig. Het kan zijn dat er symptomen niet bij staan waar iemand met een angststoornis wel last van heeft, net als dat er wellicht symptomen bij staan waar iemand met een angststoornis geen last van heeft. 

Lichamelijk
♦ Slaapproblemen;
♦ Hyperventilatieklachten;
♦ Spierspanning; 
♦ Duizeligheid; 
♦ Hartkloppingen;
♦ Zweethanden; 
♦ Onverklaarbare lichamelijke klachten;
♦ Hoofdpijn.
Meer lezen? Klik hier. 

Psychisch
♦ Lusteloos; 
♦ Prikkelbaar; 
♦ Concentratieproblemen;
♦ Niet kunnen ontstpannen; 
♦ Constant alert zijn; 
♦ Snel schrikachtig;
♦ Somberheid
♦ Veel piekeren.

Signalen omgeving
♦ Meer verzuim op school of werk;
♦ Snel geïrriteerd;
♦ Somberheid;
♦ Veranderingen in gedrag;
♦ Problemen met alcohol en/of drugs;
♦ Vermijden van bepaalde situaties;
♦ Afspraken afzeggen.

Hulp
Angststoornissen zijn over het algemeen goed te behandelen met psychologische hulp. Omdat er natuurlijk verschillende soorten angststoornissen zijn, kan de hulp afgestemd worden op de angststoornis en de ernst hiervan. Bij angststoornissen wordt qua behandeling de voorkeur gegeven aan het inzetten van cognitieve gedragstherapie. Hierbij worden, vaak ireële, gedachten en gevoelens uitgedaagd. Daarnaast wordt er vaak gebruik gemaakt van exposure waarbij degene met de angststoornis blootgesteld wordt aan de angst en deze zo leert overwinnen. Los van deze behandelingen is het vaak waardevol om te kijken naar hoe de angst het best gereguleerd kan worden als deze optreedt. Denk hierbij bijvoorbeeld aan mindfulnessoefeningen en oefeningen rondom ademhaling. In ons hulpoverzicht vind je welke hulp er beschikbaar is in jouw regio.

Medicatie
Naast psychologische hulp is er ook medicatie beschikbaar voor mensen met angststoornissen. In hoeverre dit nodig is, zal individueel bepaald worden. Medicatie kan helpen om iemand op momenten van paniek wat te kalmeren of om angstgevoelens in het algemeen wat te verminderen. Hiervoor kan antidepressiva zinvol zijn. Vaak wordt er tijdens een behandeling gekozen voor een combinatie van therapie en medicatie. 

Do’s
- Relativeren
Als je last hebt van angst en paniek, kan het helpen om je gedachten te relativeren. Dit kan bijvoorbeeld aan de hand van G-schema's. Dit kun je zelf thuis doen, maar ook met hulp van een therapeut of iemand in je omgeving. Op die manier kom je erachter dat veel van je angsten helemaal niet zo realtisch zijn. 

Tijd en geduld
Met een angststoornis is het belangrijk om jezelf heel veel tijd te geven. Dat geldt ook voor omstanders. Een angststoornis ontwikkel je niet zomaar en gaat vaak over ingewikkelde gedachtepatronen. Het is lastig om deze te doorbreken en daar gaat veel tijd overheen. Geef jezelf en de ander de tijd daarvoor en heb heel veel geduld.

- Begrip
Toon als omstander altijd begrip voor degene met de angststoornis. Ook al vind je het complete onzin dat iemand angstig of paniekerig is en snap je er niks van, het is niet helpend om daar vreemde opmerkingen over te maken of te zeggen dat de ander gewoon even normaal moet doen. Als dat kon, dan deed diegene dat immers wel. Zo makkelijk is het helaas niet. Probeer altijd begrip te tonen.

- Begrip voor het onbegrip
Aan de andere kant zul je, als je zelf een angststoornis hebt, ook moeten begrijpen dat niet iedereen het zal begrijpen. Er zullen mensen zijn die totaal niet snappen waarom jij bang bent om de deur uit te gaan, een paniekaanval krijgt bij de gedachte aan overgeven of niet zomaar iemand aan durft te spreken. Dat is heel pijnlijk, maar dat gebeurt helaas wel. Je kunt echter niet altijd verwachten dat iedereen het begrijpt en dat zul je zelf ook moeten begrijpen.

- Hulp
Dit lijkt een open deur, maar is niet voor iedereen vanzelfsprekend. Veel mensen schamen zich voor hun angststoornis omdat ze stiekem weten dat hun angsten niet realistisch zijn. Het voelt dan stom om er hulp voor te vragen. Het feit dat angststoornissen zoveel voorkomen, zegt wel dat je lang niet de enige bent die hier last van heeft. Probeer die eerste stap te zetten. Hoe langer je wacht, hoe meer je verstrikt raakt in je eigen angsten.

- Inlezen
Als je als omstander te maken krijgt met iemand met een angststoornis, dan kan het goed zijn om je hier wat over in te lezen. Je hoeft niet alle details van deze problematiek te kennen, maar het is wel waardevol als je globaal weet waar het over gaat, wat er gebeurt in het hoofd van de ander en wat je wel of niet kunt doen om hem of haar te steunen.

- Contact
Zowel voor degene met de angststoornis zelf als voor omstanders is het belangrijk om in contact te blijven. Als je angstig bent, kun je de neiging hebben je af te gaan zonderen. Hierdoor raak je verstrikt in je eigen gedachten en krijg je alleen maar meer last van je problemen. Contact met anderen kan die cirkel juist doorbreken. Ook voor omstanders is het belangrijk om te blijven praten. Wat gaat er in de ander om? Hoe kan je hem of haar helpen? Ook als je niet weet wat je moet doen, kun je in gesprek blijven door het simpelweg te vragen.

Don’ts
- Goedbedoelde adviezen
Advies geven kan altijd, maar bekijk wel of het op dat moment passend is. Sommige mensen hebben al veel hulp gehad of zijn hard aan het werk in therapie om van hun angststoornis af te komen. Bovendien is niet ieder advies even helpend en soms sluit het helemaal niet aan bij wat een therapeut zegt of spreekt het zelfs tegen. Dit kan verwarrend zijn voor degene die worstelt met de angststoornis. In plaats van advies te geven, zou je dan misschien eerder kunnen vragen hoe je de ander zou kunnen helpen of waar hij of zij op dat moment behoefte aan heeft. 

- Bagatelliseren
Natuurlijk zijn er ergere dingen op de wereld, maar iemands angst bagatelliseren, is niet helpend. Voor iemand met een angststoornis is de angst namelijk heel echt en groot en dan is het fijn als dat door de ander serieus genomen wordt. Bovendien is er vaak al sprake van schaamte en het zou naar zijn als dat nog eens bevestigd wordt. Bagatelliseer de angst dus niet, maar neem het serieus, ook als je het zelf misschien wat overdreven vindt. 

- Opmerkingen
Als omstander kun je iemand soms willen helpen door bepaalde dingen te zeggen. Misschien is je vriendin of partner in paniek en hoop je hem of haar gerust te kunnen door dingen te zeggen als ''blijf rustig'' en ''het is niet het einde van de wereld''. Dat is heel goed bedoeld, maar kan op zo'n moment wat verkeerd vallen. In deze blog kun je lezen welke opmerkingen je nog beter niet kunt zeggen.

Fabels
♦ Je komt nooit van een angststoornis af
Dit is niet juist. Je kunt helemaal van een angststoornis afkomen. Natuurlijk vergt dat hard werk en is dat heus niet makkelijk, maar het is echt niet zo dat als je eenmaal een angststoornis hebt, je hier voor de rest van je leven aan vast zit. De een heeft al een stuk minder klachten na wat gesprekken met een psycholoog en de ander heeft meer hulp nodig en slikt daarnaast medicatie. Dat geeft niets. Je kunt volledig herstellen.

♦ Mensen met een angststoornis moeten zich simpelweg over hun angst heen zetten
Mensen met een angststoornis worden soms gezien als watjes en als mensen die zich aanstellen. Soms zien zij zichzelf ook zo omdat ze irreele angsten hebben. Ze weten dit vanzelf, maar toch zijn ze angstig. Je er simpelweg ''overheen zetten'' kan dan ook niet zomaar. Als het zo makkelijk was, had iedereen met een angststoornis dit wel gedaan. 

♦ Alleen mensen met hevige paniekaanvallen hebben een angststoornis
Ook dit is niet juist. Bij een angststoornis denk je misschien aan een bang vogeltje dat bij het minste of geringste in een zakje zit te blazen, maar dit is niet het geval. In veel gevallen wordt een angststoornis juist helemaal niet goed herkend. Symptomen kunnen ook minder goed op de voorgrond staan en zich richten op slecht slapen, veel piekeren en somberheid. Dit is ook voor de buitenwereld niet altijd zichtbaar. 

Meer lezen
Op onze website hebben we veel informatie over angststoornissen. Algemene informatie, maar ook ervaringsverhalen en informatie voor omstanders. Wil je hier meer over lezen, dan zijn de volgende blogs wellicht ook interessant:
♦ 10x Iemand helpen bij angst
♦ Paniekaanvallen: dit moet je weten
♦ 7 Vragen als je angstig bent
♦ Paniekaanvallen
♦ 5 Vragen over angst

Fotografie: Jane Rahman