We zaten in de woonkamer. Om mij heen zag en hoorde ik wat telefoons afgaan, er werden wat filmpjes bekeken en af en toe lachte er iemand. De arts dronk slappe thee in de tuin. Er heerste minder spanning dan ik had verwacht, maar toch kon ik mijn ogen niet van hem afhouden. Hij lag in het grote ziekenhuisbed, dichtbij de zithoek. Hij was al nooit zo groot geweest, maar dat grote bed liet hem nog kleiner lijken. Af en toe rochelde of kuchte hij een beetje, maar verder was hij vrij stil. Hij lag daar al een poosje, maar nu was het moment dan toch gekomen. Het was tijd voor het afscheid.

‘Sttt.’ Gebaart mijn stiefbroer. Alle telefoons gaan meteen weer terug op stil. Niemand zegt iets. Ik durf amper te ademen. De spanning voel ik door mijn hele lichaam. Hij staat op en loopt naar het bed. Al snel wordt de conclusie getrokken: Mijn stiefvader is er niet meer. Even is het stil. Dan wordt er om mij heen ineens druk gebeld. Ik moet van alles halen van boven. Zijn gebit moet goed ingedaan worden, hij moet geschoren worden, omgekleed. Hij werd steeds meer de man die ik kende van een aantal maanden terug, maar herkennen deed ik hem allang niet meer.

De maanden voor zijn overlijden was ik er veel geweest. Voor hem was ik eerder terug gekomen van mijn reis naar Azië. Ik werd, samen met mijn moeder mantelzorger en ik maakte twee keer per week het huis schoon. Ik was bij hem als mijn moeder boodschappen ging doen en samen keken we dan naar de Tour de France die toen bezig was. Af en toe was hij even helder en maakte hij wat grapjes. Op die momenten miste ik heel erg de man die hij nooit meer zou worden. Hij was veranderd, niet alleen had hij continue verzorging nodig, ook werd hij nors, soms zelfs bozig en wist hij niet meer wat er om hem heen gebeurde. Dit deed mij verschrikkelijk veel pijn om te zien. Ik wilde dat ik het kon omdraaien, maar ik kon niks anders dan machteloos toekijken en hem af en toe wat fris aangeven. 

Hij had er zelf voor gekozen, voor dit einde. Maanden eerder toen hij dit zelf nog kon beslissen. Ik had er vrede mee, begreep deze keuze, maar ineens kwam het zo dichtbij. Ik had de maanden ertussen een beetje gemist. Ik was misschien zelfs vergeten waar we met deze hele situatie naar toe gingen. Wilde het misschien niet weten, maar toch kwamen we daar. Best snel al. Ik hield mijzelf voor om altijd achter zijn keuze te staan. Ik wist hoe zwaar hij het had, dat het niet beter ging worden. Dat dit de beste oplossing was voor hem. Er was geen behandeling mogelijk. Hij was opgegeven door de artsen. Het was een kwestie van maanden, weken. Toch had ik het zwaar tijdens zijn laatste momenten. Hoe natuurlijk die keuze in het begin was, zo onnatuurlijk deze richting het einde toe begon te voelen. Hij was stervende en binnenkort kwam het moment dat hij zelf de knoop door zou hakken.

Ik vind het kiezen voor euthanasie best wel een lastig iets. In dit geval probeerde ik er echt vrede mee te hebben, maar toch bleef dat soms lastig. Na zijn overlijden lag hij een tijdje opgebaard. Twee keer heb ik hem toen gezien. Ik herkende zijn gelaat amper. Ik keek naar de kleine tattoo die hij ooit zelf op zijn hand had geprikt. Het beeld herkende ik, maar de hand niet meer. De hand die vastzat aan het lichaam dat helemaal op was van het strijden. Het hoofd dat had gekozen voor de dood. Ik weet nog dat ik daar stond en ineens besefte was het inhield. Ik begon te huilen. Mijn stiefvader had gekozen voor de dood. 

Hoe hard ik hier ook om heb gehuild, toch vond ik dit ook heel sterk. Ik wist hoe groot zijn liefde voor het leven was geweest, maar de wens om rustig te gaan was misschien nog groter. Hij had geleden, veel pijn gehad, het was goed zo. Ik vond het verschrikkelijk dat hij ooit voor die keuze had gestaan, dat leek mij vreselijk. Ineens kon ik mij pas een beetje voorstellen wat voor impact dat moet hebben gehad. Ik voelde mij ineens ontzettend schuldig dat ik nu pas tot dit besef kwam. Al die jaren hiervoor had de dood zo door mijn hoofd gespookt, dat ik de lading hiervan misschien een beetje was vergeten. Ook voelde ik mij schuldig dat ik jaren lang zelf zo actief heb gedacht aan de dood. Ik leek het op te zoeken en hem overkwam het.

Dit was het, de laatste halte. Teruggaan kon niet meer. Ook al wilde ik hem niet langer in pijn zien, toch wilde ik even terug naar de glaasjes tonic op het bed. Nog één keer samen kijken naar de fietsers op tv. Ook al zeiden we niks, op deze manier zeiden we misschien wel genoeg. Ik wilde hem nog even langer hier houden. Het voelde allemaal zo oneerlijk. 

Het was goed zo. Het was helemaal niet goed zo. De weken na zijn overlijden werd ik bozer en bozer. Hoe moest ik hier in vredesnaam mee omgaan? Het idee dat dit voor hem de 'beste' oplossing was hield mij op de been. Het was haast onmenselijk om hem langer door die pijn heen te laten gaan. Deze gedachte gaf mij een beetje troost, hoe oneerlijk ik het ook vond. Hij was net met pensioen, net hertrouwd met mijn moeder, net opa van zijn eerste kleinzoon geworden en nu ging hij dood. Het voelde alsof de wereld hem strafte, maar waarvoor kon ik niet bedenken. Het rouwen lukte mij niet goed, de euthanasie werd een te groot obstakel. Ook de vele discussies rondom dit onderwerp maakte het mij moeilijker om het verdriet toe te laten. Ik trok mij teveel aan van wat anderen van de zelfgekozen dood vonden. Het was voor mij totaal niet helpend om mij bezig te houden met wat anderen van dit overlijden vonden of zouden vinden. Ik wist dat dit voor mijn stiefvader de weg was die hij wilde bewandelen, wie was ik dan om hier moeilijk over te gaan doen? 

Wat de euthanasie voor mij mogelijk heeft gemaakt is dat ik erbij ben geweest toen hij zijn laatste adem uitblies. Ik voelde het aankomen en hier kon ik met mijn stiefvader zelf en mijn moeder ook over praten. Daar ben ik nog steeds heel dankbaar voor geweest. Ik kon mij voorbereiden op wat er komen ging en afscheid nemen door middel van de momenten die ik nog bewuster mee kon maken. Dit hielp mij achteraf meer met de verwerking dan ik in eerste instantie had gedacht. 

Ik leerde dat het leven niet stopt als mijn eigen wereld even stil staat. De kat wilde nog steeds eten en aandacht, de boodschappen moesten gedaan worden, evenals de was. Deze dagelijkse afleiding hielp mij, samen met de helpende gedachten over euthanasie, om hier acceptatie in te vinden. Een verlies is niet makkelijk, op welke manier dan ook. Gun jezelf de tijd om hiermee om te gaan, je mag hier om rouwen. 

♥

Heb jij het moeilijk met dit thema of zit je midden in een rouwproces? Lees dan ook de blog over omgaan met een verlies.

Zorg jij voor een ouder? Misschien vind je dan herkenning in deze blog.