We zitten in de zon op een terrasje. Mijn vriendin en ik hebben een discussie over een lastig onderwerp en ik voel het gebeuren. Ik weet niet meer wat ik moet zeggen. Mijn vriendin vraagt bijna boos uit wanhoop wat er nou is en of ik het haar uit kan leggen, maar ik krijg geen woord over mijn lippen. Ontelbare emoties overspoelen mij en ik doe mijn ogen dicht. Ik wil niet meer zien, niet meer realiseren dat ik besta. Ik weet niet wat ik moet doen. Ik zit volledig vast in mijn hoofd en mijn gevoel. Duizend en één mogelijke dingen die ik zou kunnen zeggen en zou kunnen doen razen door mijn hoofd, maar het lukt me niet om ook maar één van die dingen te ondernemen of uit te spreken. Mijn hele lichaam is gespannen en alles om mij heen is een grote waas. Ik knijp hard in mijn eigen handen om te voelen dat ik er nog ben.

Ik weet niet hoe lang dit al duurt en de tranen prikken achter mijn ogen. Langzaam rolt er één over mijn wang. Dan volgt de volgende en ze blijven stromen. Ik merk dat mijn lichaam een klein beetje ontspant door het huilen. Alsof ik iets los kan laten, zonder dat ik weet wat het is. Mijn vriendin pakt mijn hand en vraagt mij om haar aan te kijken. Ik vind het doodeng en eerst lukt het niet, maar wanneer ze het voor de tweede keer vraagt doe ik langzaam mijn ogen open en kijk haar aan. Het valt mee, eigenlijk is het wel fijn om uit de donkerte van mijn eigen hoofd te komen. Op hetzelfde moment schaam ik me en heb ik het gevoel alsof ik duizend keer mijn excuses moet aanbieden voor wat er gebeurde. Ik snap het niet. Ik snap mijzelf niet.

Een paar dagen later zit ik in een stoel tegenover mijn therapeute. Ik beschrijf de situatie van het afgelopen weekend en ze humt begripvol. Ze benoemt; "je voelde je verdrietig". Ik knik instemmend. Ja, ik was inderdaad verdrietig. Zo benoemt ze nog een paar emoties die ik op dat moment had, waarvan ik sommige bevestig en sommige ontken. We bespreken ook wat ik denk dat er bij mijn vriendin gebeurde. Waarom reageerde ik zoals ik reageerde? Welke gevoelens hoorden daarbij en wat gebeurde er in die situatie? Hoe kwam het dat ik zo op slot ging? Waar had ik behoefte aan op dat moment? 

Mentalisation Based Therapy (MBT)

Sinds januari 2018 volg ik Mentalisation Based Therapy of MBT. Ik volg dit 1x per week in de vorm van individuele therapie. Mentalisation betekent in het Nederlands 'mentaliseren'. Mentaliseren is een psychisch proces en houdt in dat je gevoelens van jezelf en die van anderen kunt onderscheiden en begrijpen. Je begrijpt wat jouw eigen gevoelens zijn en waar die vandaan komen. Daarbij kun je je ook voorstellen wat andere mensen voelen en dat die gevoelens anders kunnen zijn dan die van jouzelf.

Als je je niet bewust bent van je eigen gevoel en gedrag, kun je 'automatisch' reageren in bepaalde situaties. Wanneer je dingen verkeerd interpreteert of niet weet hoe je ze moet interpreteren, kun je onbewust reageren op een manier die de situatie er niet beter op maakt. Dit kan bijvoorbeeld sneller gebeuren wanneer je in een lastige situatie zit of wanneer je je onzeker of beoordeeld voelt.

Natuurlijk kan ik verstandelijk begrijpen dat andere mensen andere dingen vinden en voelen dan ik. Alleen om dat ook te geloven is soms nog lastig. Zelf ervaar ik dit vaak op momenten van discussie of wanneer ik mij niet zeker voel. Ik word overspoeld door de onzekerheid of door andere gevoelens die ik op dat moment niet kan benoemen. Op hetzelfde moment ben ik ervan overtuigd dat de ander alle negatieve gevoelens die ik over mijzelf heb inderdaad ook voelt en dit versterkt mijn eigen negatieve gevoel. Ik raak vast in een soort wirwar van invullingen naar de ander toe, mijn eigen gevoel, schaamte, boosheid naar mijzelf en kan in 'the heat of the moment' geen orde meer scheppen in wat er gebeurt. 

Als je problemen hebt met mentaliseren kan dit zich uiten in impulsief gedrag, zoals een verslaving of woede uitbarsting, maar ook in lichamelijke klachten, zoals vermoeidheid en spanning in je lichaam. Van dit laatste heb ik zelf veel last gehad. Doordat ik niet goed wist wat ik voelde en wat mijn grenzen waren, ging ik hier vaak overheen. Ik kon niet goed handelen naar mijn gevoel, omdat ik niet wist wat ik voelde. 

MBT is van origine ontwikkeld voor mensen met een borderline persoonlijkheidsstoornis, maar het kan ook effectief zijn zonder dat je die stoornis hebt, zoals bij mij. Bij MBT analyseer je de situaties waarin je overspoelt raakt door emoties of juist helemaal niet meer weet wat je voelt. Doordat jouw therapeut (of groepsgenoten als je het in groepsverband volgt) de emoties benoemen die je zou kunnen hebben, kun je bij jezelf nagaan welke emoties je op dat moment had of niet. Je leert herkennen wat er bij jou gebeurt in bepaalde situaties en hoe jij daar mee omgaat. Hierdoor kun je ook leren om anders te reageren. Je leert wat je nodig hebt in een bepaalde situatie, wat jou helpt om rustig of juist in gesprek te blijven. Je bent jezelf continu aan het analyseren in relatie tot jezelf en de ander. 

Het effect

Een situatie zoals ik die beschreef aan het begin van deze blog komt nog zelden voor, terwijl het voordat ik met MBT begon veel vaker gebeurde. Toen ik de situatie besprak met mijn therapeute kwam ik er achter dat ik in een discussie waarin verwacht wordt dat ik aangeef wat ik wil en vind, heel snel in de war raak omdat ik niet goed weet wat ik wil en vind. Daarbij ben ik bang om aan te geven wat ik wil en vind, omdat ik dan bang ben dat mijn (in dit geval) vriendin het daar niet mee eens is en bij mij weg zal gaan. Op hetzelfde moment ben ik heel erg bezig met wat mijn vriendin wil omdat ik haar tegemoet wil komen en haar probeer te begrijpen. Omdat ik mij zelf niet begrijp heb ik ook het gevoel dat zij mij niet begrijpt en daar word ik boos om, omdat ik wel wil dat zij mij begrijpt. Vervolgens wordt ik boos op mijzelf omdat ik vind dat ik niet boos mag zijn op mijn vriendin.

Doordat ik de situatie helemaal heb uitgeplozen met mijn therapeut kwam ik achter alle gevoelens en gedachtegangen die ik hierboven beschrijf. We hebben het van daaruit gehad over waar mijn extreme onzekerheid vandaan komt en waarom ik zo bang ben om voor mijzelf op te komen, om ruimte in te nemen. Ik kwam er achter dat ik in zo'n moment sterk de behoefte heb dat mijn vriendin laat zien dat ze bij mij blijft ondanks dat het even een moeilijk moment is. Daarbij kwam ik er achter dat het helpt om te blijven praten en niet mijn ogen dicht te doen. Dat het helpt als mijn vriendin mij even aanraakt door bijvoorbeeld mijn hand te pakken. Zo ben ik achter nog veel meer dingen gekomen die mij helpen om met lastige situaties en gevoelens om te gaan en mijzelf niet helemaal te verliezen.

Ik merk dat ik mij na ruim een jaar MBT een stuk rustiger en stabieler voel. In lastige situaties kan ik beter benoemen wat ik voel, wat er gebeurt en wat ik nodig heb op dat moment. Ook durf ik beter voor mijzelf op te komen. Ik weet beter wat mijn grenzen zijn en voel deze ook sneller aan. Hierdoor ben ik minder vaak moe en heb ik minder spanning in mijn lichaam. Ik ben mijzelf beter gaan begrijpen en leer hier ook steeds beter naar te handelen.

Het heeft mij erg geholpen om niet alleen de situaties te analyseren waarin ik vastliep, maar door ook naar mijn verleden en omgeving te kijken. Hierdoor kan ik bepaalde denkpatronen en gevoelens die ik heb plaatsen en dat geeft rust. Nog steeds vind ik het soms lastig om 'goed' te reageren en ik heb nog steeds momenten waarop het mij allemaal te veel wordt en emoties mij overspoelen, maar het komt veel minder voor dan voor ik met MBT begon. Ik voel mij sterker en zekerder en heb het gevoel dat ik mijzelf beter ken. 

Denk jij dat MBT iets voor jou zou kunnen zijn?