Een tijdje geleden maakten Pleun de Ruiter en India Beks de documentaire Ziek Gezond. De documentaire gaat over de eetstoornis orthorexia en vertelt het verhaal van Samantha. Zij leed acht jaar lang aan deze eetstoornis, waarbij een ongezonde obsessie ontstaat voor gezonde voeding. Wat voor soort eetstoornis is dit en hoe is het om hieraan te lijden? In deze blog stel ik Pleun en India een aantal vragen over de documentaire en over eetstoornissen. 

Trigger warning: in de documentaire worden gewichten genoemd en foto's van iemand met een laag gewicht getoond.

Waar gaat de documentaire Ziek Gezond over? En waarom wilden jullie deze documentaire maken? 

"Ziek Gezond vertelt het verhaal van Samantha, die jarenlang leed aan orthorexia: een eetstoornis waarbij een ongezonde obsessie met gezonde voeding ontstaat. Mensen met orthorexia nervosa slaan door in 'gezond' eetgedrag. Samantha kampte er zo’n acht jaar mee. In onze film onderzoeken wij de vragen: wat is dit voor eetstoornis en hoe is het om hieraan te lijden?

Pleun en India

Wij hebben Ziek Gezond gemaakt omdat wij beiden al een lange tijd erg geboeid zijn door (de invloed van) voeding en eetstoornissen. Daarnaast voelen wij een enorme drijfveer om te kunnen begrijpen hoe iemand een stoornis kan ontwikkelen. Hoe ontstaat zoiets? En wat gebeurt er in je hoofd? Toen wij de term orthorexia tegenkwamen was het voor ons gelijk duidelijk: wij willen dit onderwerp aan het licht brengen. 

Anno 2021 is het immers niet gek om bezig te zijn met een gezonde levensstijl, aangezien onze wereld bol staat van fitgirls en foodhypes. Daarom vonden wij het heel belangrijk om mensen bewust te maken van deze eetstoornis, om ze te informeren maar ook te waarschuwen. Zo kunnen mensen als Samantha eerder gesignaleerd worden en krijgt de eetstoornis de benodigde aandacht."

Maar gezond eten is toch goed? Waarom gaat het bij orthorexia zo verkeerd en wat zijn de negatieve of zelfs gevaarlijke gevolgen daarvan? 

"Dat zou je inderdaad denken, hè? Als we over het onderwerp aan vrienden vertelden, vroegen ze zich vaak ook af wat nu de ernst ervan is. Maar de stoornis heeft iets sluipends, waarbij je in een later stadium pas doorhebt dat je niet meer gezond bezig bent.

Mensen met orthorexia schrappen steeds meer producten. Ze vermijden steeds meer 'ongezonde' voeding en maken steeds kortere lijstjes van wat ze wel nog mogen eten. Dat kan leiden tot allerlei gezondheidsproblemen. Zoals ernstig ondergewicht en voedingstekort, maar ook, zoals bij onze hoofdpersoon Samantha, tot dingen als haaruitval en het verliezen van menstruatie door ondervoeding."

Ik heb de documentaire zelf ook nog eens gekeken. Het valt me op hoe orthorexia eigenlijk op anorexia lijkt. Samantha werd ook opgenomen met als diagnose anorexia NAO. Ik vraag me toch af of we niet een te eenzijdig en stereotiep beeld hebben van wat anorexia eigenlijk is. Hoe kijken jullie hier tegenaan?

"Lastig om te zeggen. Goeie vraag. Maar bij anorexia is er sprake van een obsessie met het lichaam. Bij orthorexia draait het meer om een ongezonde obsessie met voeding. Samantha wilde bijvoorbeeld ook helemaal niet afvallen, zoals bij anorexia. Het zijn wel beide psychische stoornissen waarbij er sprake is van een obsessie. We denken wel dat anorexia complexer is dan mensen op het eerste gezicht misschien denken. Ook kunnen de oorzaken of complicaties per persoon erg verschillen."

Beeld uit de documentaire

Vinden jullie dat orthorexia in het diagnostisch handboek DSM moet komen of is 'een vorm van' anorexia ook passend? 

"Dat is een lastige vraag. Het heeft namelijk voor- en nadelen, ook volgens mensen die orthorexia (hebben gehad). Het voordeel zou zijn dat er een erkenning voor de eetstoornis komt wanneer deze wordt opgenomen in de DSM. Bepaalde deskundigen hebben namelijk hun twijfels bij de eetstoornis, daar zijn patiënten het mee oneens. Ook worden veel patiënten nu verkeerd behandeld, omdat hun orthorexia niet wordt herkend.

Het nadeel is dat er wel een bepaald stempel op iemand wordt gedrukt zodra orthorexia wordt opgenomen als officiële eetstoornis. Daar zien bepaalde patiënten nadelen in, aangezien de eetstoornis erg kan verschillen per persoon. Bovendien gaat er een heel proces aan vooraf voordat een stoornis in de DSM komt. Dit zou betekenen dat de focus en tijd hieraan besteed zou worden, terwijl het denk ik belangrijker is dat de tijd en aandacht gaan naar het vinden van een juiste behandeling."

We horen ook vaak dat mensen het lastig vinden wanneer eetproblemen niet onder een eetstoornis in de DSM5 vallen, of wanneer vallen deze onder NAO (niet anders omschreven) of OSFED (other specified eating disorder: andere gespecificeerde voedings- of eetstoornis). Sommigen ervaren het (onterecht!) alsof je de eetstoornis dan minder serieus kan nemen. Want 'echt anorexia', dat is pas erg, en "bij mij valt het dan wel mee". Weten jullie hoe de deelnemers van jullie documentaire hier tegenaan kijken? 

"Ik denk dat de deelnemers van onze documentaire dit zullen herkennen. Samantha heeft zich heel lang niet begrepen gevoeld, want zoals zij zelf opmerkte had zij niet 'echt anorexia.' Die erkenning van wat het dan wel is, was voor hen heel belangrijk. Onze deelnemers hebben ook aangegeven dat het heel erg fijn en belangrijk is voor je herstel als je je begrepen voelt."

Wat zou je mee willen geven aan deze mensen?

"Praat erover. Hoe meer mensen weten waar je mee struggelt, hoe beter mensen je begrijpen. Mocht je worden behandeld, dan kan het fijn zijn om dit ook aan te kaarten. Het kan mensen enorm helpen om met experts of ervaringsdeskundigen te spreken.

En bekijk onze docu of raad deze aan anderen aan, zodat zij leren begrijpen dat orthorexia niet onderschat moet worden."

Beeld uit de documentaire

Wat kan iemand die het gevoel heeft misschien een eetstoornis of eetprobleem te hebben het beste doen?

"Wij zijn geen experts, maar we hebben gemerkt dat veel mensen niet durven te praten over hun eetproblemen. Wij denken dat het daarom vooral belangrijk is om erover te praten met een goede vriend(in), je partner of je ouders. Dat kan helpen om jouw stoornis te leren erkennen. Daarbij is het altijd goed om een afspraak met je huisarts of een andere expert te maken, ook al vind je dat eng. Orthorexia kan namelijk zeer ernstige gevolgen hebben en het is daarom belangrijk dat je hulp krijgt."

Heeft het maken van de documentaire jullie verrast? Wat voor nieuws hebben jullie geleerd over mensen en/of eetstoornissen?

"De documentaire heeft veel bevestigd van wat wij al herkenden in onze omgeving, maar wij hebben ook ontzettend veel geleerd. Het was wel heel schokkend om te merken hoe een eetstoornis op zo’n sluipende manier iemands leven kan overnemen, zonder dat diegen dat aanvankelijk doorheeft. En wat bijvoorbeeld heel pijnlijk was om te zien is dat mensen wel kunnen herstellen, maar dat de eetstoornis op een bepaalde manier toch altijd onderdeel blijft van iemands leven. Velen kunnen nooit meer helemaal terug naar de tijd voordat zij de obsessie ontwikkelden. Daarom hopen wij dat zoveel mogelijk mensen weet krijgen van orthorexia zodat zij voor mensen in hun omgeving op tijd aan de bel kunnen trekken, om het doorslaan in de obsessie te voorkomen."

Zijn jullie van plan om meer documentaires over (minder bekende) eetstoornissen te maken? Of over andere onderwerpen die gerelateerd zijn aan mentale gezondheid?

"Omdat het maken van Ziek Gezond ons zo goed is bevallen, willen wij in de toekomst zeker nog een andere documentaire maken. Of dat over een eetstoornis of mentale gezondheid zal gaan, durven wij nog niet te zeggen. Eén ding is wel zeker: wij willen maatschappelijke impact maken met ons verhaal!"

Wat zouden jullie verder nog willen meegeven aan de lezers van Proud2Bme? 

"Wij denken dat het erg belangrijk is dat mensen zich ervan bewust worden dat orthorexia überhaupt bestaat. Het zou goed zijn als je mensen in je omgeving durft aan te spreken op hun voeding. Door vroege signalering voorkom je veel problemen. Sommige mensen slaan door en lopen jaren met orthorexia. Wees daarom niet bang om orthorexia bespreekbaar te maken! Je staat er niet alleen voor. Daarnaast kan praten enorm opluchten, of dat nou met een goede vriend(in), ouder of psycholoog is."

Of op het forum en in de chtas van Proud2Bme, zouden wij daar graag aan toe willen voegen!

Je kunt de documentaire Ziek Gezond hier bekijken.