Ken je dat gevoel, dat je naar huis rijdt na een lange dag en je je bij thuiskomst ineens afvraagt hoe je eigenlijk thuis bent gekomen? Je hebt dan een soort gat in je geheugen, alsof je er zelf niet bij was, maar toch ben je onbewust naar huis gereden en blijkbaar veilig thuisgekomen. Hoe dat is gebeurd heb je blijkbaar even niet opgeslagen. Dat kan voorkomen als je erg moe bent, zowel fysiek als emotioneel, en wordt ook wel dissociatie genoemd.

Er zijn echter ook andere vormen van dissociatie waarbij het in wordt gezet als een mechanisme om om te kunnen gaan met extreem hoge stress of trauma. Hierbij kan degene die kampt met dissociatie het gevoel hebben buiten zichzelf te treden en / of geheugenverlies hebben. Bepaalde informatie wordt tijdens de dissociatie dan niet meer gekoppeld aan bijvoorbeeld het trauma. Dit mechanisme zorgt ervoor dat mensen in staat zijn hevige pijn te doorstaan, zowel op fysiek als emotioneel gebied.

Als iemand tijdens zo'n gebeurtenis dissocieert, dan betekent het niet dat de informatie helemaal niet is opgeslagen. Het zit echter als het ware in een andere laag en kan op latere momenten, vaak op oudere leeftijd, getriggerd worden in bepaalde omstandigheden die lijken op de situatie van toen. Dissociatie kan dan opnieuw optreden waardoor degene die hier last van heeft, te maken krijgt met gaten in het geheugen.

Er zijn verschillende symptomen die aan kunnen tonen dat je last hebt van dissociatie en deze zijn er in twee categorieën, namelijk op symptomen van psychologische aard en symptomen van lichamelijke aard. Bij de psychologische symptomen kun je vooral merken dat je niet meer goed weet wat er is gebeurd of wat je hebt gedaan, of dat je de werkelijkheid heel anders ziet dan anderen. Ook kun je het idee hebben dat jij uit meerdere personen bestaat. Bij fysieke symptomen merk je veelal dat het lastig is om contact te maken met je lichaam, alsof je hier los van staat, dat je geen pijn voelt en niet of nauwelijks controle hebt over je lichaam.

De ernst en mate waarin iemand dissocieert, kan behoorlijk verschillen. Er is wat dat betreft een hele brede schaal waarbij aan de ene kant de dissociatie is die ik in de inleiding beschreef. Hierbij dwaal je eigenlijk wat af met je gedachten waardoor bepaalde zaken je ontgaan. Dit wordt ook wel de highway hypnosis genoemd. Er bestaan echter ook ernstige dissociatieve stoornissen waarbij iemand door heftige trauma's uit de kindertijd verschillende persoonlijkheden heeft ontwikkeld die allemaal een deel van de trauma's bij zich hebben. Hiertussen zitten allerlei verschillende vormen van dissociatie.

Dissociatie is een bekend symptoom voor mensen die lijden aan een posttraumatische stressstoornis. Het is een manier van de hersenen om om te gaan met een bedreigende situatie waarbij het onmogelijk is om je eraan te onttrekken. Als zich later een situatie voordoet die doet denken aan toen kan opnieuw dissociatie optreden om te voorkomen dat je je de situatie weer herinnert. In de praktijk betekent dit dat je in het dagelijks leven belemmerd kunt worden in je functioneren.

Als je veel last hebt van trauma's en dissociatie, dan kunnen er namelijk ook veel dingen zijn die dissociatie kunnen triggeren. Bij onverwerkt seksueel misbruik kan bijvoorbeeld ieder contact met een man al leiden tot dissociatie omdat dit ontzettend veel angst oproept. Van dichtbij een overval in een supermarkt mee hebben gemaakt en naar aanleiding daarvan last hebben van dissociatie kan ervoor zorgen dat je uiteindelijk bijna niet meer naar de supermarkt durft omdat je dan telkens dissocieert. Dit lijkt misschien een veilige manier en doe je niet bewust, maar het is niet hoe je op een gezonde manier door het leven kunt en moet willen.

Ook bij therapie voor traumaverwerking kan dissociatie behoorlijk in de weg zitten. Bij bijvoorbeeld EMDR is het van belang om juist bewust aan bepaalde herinneringen te denken en dissociatie belemmert dit proces. Toch heb je dit niet altijd zelf in de hand. Je kunt het gevoel hebben dat dit je overkomt en je er ineens in zit. Dat is vaak ook zo, maar als je er meer op gaat letten dan zul je merken dat er een fase aan vooraf gaat waarbij er al spannende dingen gebeuren en je eigenlijk al signalen krijgt dat er iets niet goed gaat.

Voorbeeld
Toen ik begon met rijlessen had ik aan het begin aangegeven dat ik graag een instructrice wilde in plaats van een instructeur, daarom had ik ook voor die rijschool gekozen. Na een paar lessen had ik ineens een instructeur en ging het rijden helemaal niet goed. Ik had buikpijn, sliep bijna niet en kon mijn hoofd er tijdens de les niet goed bij houden. Dit waren allemaal signalen dat het niet goed ging, maar ik durfde er niets van te zeggen. Later was mijn instructrice een keer ziek en had ik dus weer een instructeur. Van die les herinner ik me enkel dat ik aan het begin heel misselijk was en dat hij na een tijdje zei dat ik iets niet goed deed. Daarna kan ik me pas weer herinneren dat ik de auto parkeerde bij mij voor de deur.

Blijkbaar heb ik een dissociatie gehad van bijna een uur. Eerdere rijlessen merkte ik al dat het niet goed voor mij was om met deze man te rijden. Het riep veel op, ik werd er al niet goed van maar toch durfde ik niets te zeggen en ging ik er mee door. Die keer daarna was de spanning nog hoger en toen hij ook nog feedback gaf, wat ik op dat moment opving als kritiek, was de maat blijkbaar vol en gebeurde er iets in mijn hoofd. Het lessen is daarna een hele tijd echt niet goed gegaan en ik heb overwogen om ermee te stoppen.

Voorkomen?
Natuurlijk is het belangrijk om te werken aan de oorzaak van dit alles. Als je last hebt van dissociatie dan komt dat ergens uit voort en dan is het met name van belang om daar iets mee te doen. Dit kan bijvoorbeeld door middel van traumaverwerking of andere behandeling, passend bij jouw situatie. Het kan ook zijn dat je niet zo goed weet van welke herinneringen je nu eigenlijk (bewust of onbewust) probeert te vluchten. Ook dan is het goed om hier hulp bij te vragen.

Traumaverwerking en alle andere vormen van therapie zijn echter wel zaken die tijd kosten. Het is daarom ook goed om te kijken naar wat je op dit moment kunt doen als je last hebt van dissociatie. Ik heb in therapie bijvoorbeeld een trucje geleerd die mij heel goed hielp. Hiermee kon ik, als ik me goed concentreerde en aandacht voor mezelf had, vaak voorkomen dat ik volledig in zo'n dissociatie raakte. Als ik bij de rijlessen bijvoorbeeld merkte dat de spanning opliep, deed ik een zintuigoefening. Hierbij moest ik heel bewust bezig zijn met wat ik voelde, zag en hoorde. Ik vond dat in eerste instantie heel zweverig, maar dat is een goede manier om bezig te zijn met het hier en nu, in plaats van je herinneringen.

Wat is jouw ervaring met dissociatie?

Bron foto's: Luci Correia