Vanaf mijn elfde ontwikkelde ik langzaam maar zeker anorexia. Niet om dun te zijn, maar om te overleven. Anorexia gaf me houvast in een leven dat altijd te overweldigend voelde. Anorexia is vaak een manier om emoties te dempen en het was mijn manier om niet actief suïcidaal te worden. Jarenlang hield deze ziekte mij overeind: niet echt levend, maar ook niet dood. Pas veel later begreep ik dat mijn depressies geen gevolg van mijn eetstoornis waren, maar een van de oorzaken. En dat herstel niet alleen betekende weer leren eten, maar vooral ook weer willen blijven leven.
Ik heb tijdens vrijwel al mijn behandelingen moeten horen dat ik depressief was geworden door mijn anorexia. Dat de oplossing voor deze depressie was dat ik zou gaan aankomen. En ergens zit daar een kern van waarheid in: uithongering verandert je hersenen, maakt je moe en afgestompt en obsessief. Maar wat maar door één therapeute werd gezien, is dat anorexia het enige was dat voorkwam dat ik actief suïcidaal werd. De waarheid is: anorexia heeft mij jarenlang overeind gehouden. Niet gezond. Niet vrij. Maar wél levend.
Denk jij of denkt iemand in jouw omgeving aan zelfdoding?
Neem contact op met 113 Zelfmoordpreventie.
Anorexia als grensgebied tussen leven en dood
Anorexia is nooit simpelweg een wens om dun te zijn. Was het maar zo. Het is vaak een verdedigingsmechanisme tegen ondragelijke innerlijke pijn. Die pijn kan allerlei vormen aannemen: angst, afwijzing, hechtingsproblematiek, trauma, dissociatie of schaamte. Wat er ook onder ligt, anorexia wordt je schild. Een manier om de wereld op afstand te houden, inclusief jezelf. Niet of weinig eten is dan niet alleen maar een lichamelijke handeling, maar het wordt ook taal. Het is vaak jouw manier van communiceren. Voor de buitenwereld lijkt het misschien een destructieve keuze, maar voor wie het doormaakt voelt het vaak als de enige optie die nog beschikbaar is om jezelf te “redden”.
Voor mij voelde anorexia als een soort grensgebied. Niet écht leven, maar ook niet (direct) sterven. Een soort passieve zelfmoord zoals iemand het ooit noemde, maar die je elke dag een beetje pleegt door jezelf uit te hongeren, af te zonderen en weg te maken. Ik heb het weleens omschreven als een soort ‘tussenruimte’: veilig omdat ik nergens volledig hoefde te zijn. Ik kon ook beide kanten op, afhankelijk van in welke richting de situatie zich zou gaan ontwikkelen. En dat idee, die tussenstaat, voelde ergens rustgevend.
Wat hierbij onderschat wordt, is hoe anders dit werkt. Anorexia ondermijnt je lichaam en geest geleidelijk, bijna sluipend. Het breekt langzaam je overlevingsdrang af zonder dat er een duidelijk moment van ‘stop’ is. Deze trage en stille ondergang is gevaarlijk omdat het minder zichtbaar en herkenbaar is als suïcidaliteit, terwijl het net zo gevaarlijk en misschien nog wel gevaarlijker kan zijn. Je overlevingsinstincten zullen namelijk niet zo sterk aanslaan, waardoor er minder remming vanuit jezelf of interventie vanuit anderen is.
Wat veel mensen (en helaas ook hulpverleners) dan niet zien, is dat anorexia op die manier voorkomt dat iemand actief suïcidaal wordt. Het is ingewikkeld als leven en dood allebei niet aantrekkelijk zijn. Vaak heb ik gehoord dat ik herstel “gewoon een kans moest geven”, da t ik daarna weer zin in het leven zou krijgen. Maar suïcidale gevoelens en gedachten bestaan soms zowel ondanks als naast de eetstoornis. De eetstoornis hield me dan misschien in leven, maar dat betekende niet dat het verlangen om te verdwijnen weg zou zijn als ik weer op gewicht zou zijn. Soms voelde herstel ook als het verliezen van het enige dat me nog op de rit hield. Er zat voor mij geen belofte in herstel, alleen angst voor leegte en meer depressieve gevoelens.
Kortom, in mijn optiek betekende herstellen blootgesteld worden aan een leven dat niet voelde als een die ik wilde terugkrijgen, in acht nemende dat al deze problematiek daar in eerste instantie uit voortkwam.
De paradox: herstellen maakt eerst alles erger
Dit is waarom herstel zoveel complexer is dan mensen denken. Want wat gebeurt er als hetgeen dat jou heeft beschermd wegvalt? Uit mijn ervaring aanvankelijk veel rauwheid en chaos. Wat veel mensen onderschatten, is dat het loslaten van anorexia in eerste instantie vaak leidt tot meer lijden. Je komt weer in je lijf, maar dat lijf voelt onveilig en oncomfortabel. Je voelt weer hevige emoties, maar die emoties zijn vooral pijnlijk en moeilijk te reguleren als je dat nooit geleerd hebt. En je herinnert je dingen die je weggedrukt had. Je voelt weer opnieuw de gevoelens waarmee het ooit allemaal begon. En als je niet tegelijkertijd werkt aan die onderliggende pijn, val je óf terug in je eetprobleem, óf je depressie slaat genadeloos toe.
Er wordt vaak in de reguliere anorexiazorg en GGZ vanuit een medisch model gedacht: anorexia -> ondervoeding -> depressie. Dus: eerst aankomen, dan praten. Maar in werkelijkheid is het zelden zo lineair. Bij veel mensen zat er voorafgaand aan de eetstoornis als een diep gevoel van machteloosheid, depressie en emotionele pijn. De diepte en complexiteit van die depressie an sich wordt vaak niet gezien alsmed gebagatelliseerd zolang het nog ‘gaat’. De eetstoornis is hierbij niet de oorsprong, maar een symptoom van iets diepers. Als de onderliggende pijn niet wordt gezien en behandeld, leidt dat vrijwel tot een terugval of een verschuiving naar een andere vorm van zelfbeschadiging, zoals drugs of alcohol.
Wat vaak over het hoofd wordt gezien, is dat depressie niet volledig ‘in je hoofd’ zit. Het nestelt zich in je hele systeem: je lijf, je zenuwstelsel, je concentratie, je slaap, je geheugen, je energieniveau en je vermogen om emoties te dragen. Het is alomtegenwoordig en beïnvloedt alles. Niemand houdt dat lang vol, helemaal als het je niet voor de eerste keer overkomt. Er ligt daaronder vaak een oude wond, die je niet gaat kunnen oplossen met ‘positief denken’ of ‘een goed dagritme’ (ook al zijn dat ook belangrijke zaken). Jeugdtrauma’s, hechtingstrauma’s, een jarenlang gevoel van invalidatie of onzichtbaarheid. Wanneer die wonden in het heden door een nieuwe persoon of situatie worden geraakt, kan dat een allesverterende depressie activeren die op korte termijn suïcidaliteit kan uitlokken. Er is dan niet alleen behoefte aan hulp, maar ook aan directe verlichting.
En daar zit de psychologische functie van anorexia. Wat het lichaam kapot maakt, geeft het hoofd tijdelijk rust. Waar praten en voelen nog te veel zijn, biedt anorexia iets eenvoudigs: afleiding, ritme, verdoving. Dat noemen ze in de psychologie een ‘quick fix’ of ook wel ‘instant gratification’, een onmiddellijke vaak ongezonde reactie op ondragelijke stress. Het tegenovergestelde daarvan is ‘prolonged gratification’: heling die vaak traag, onvoorspelbaar en pijnlijk is. Maar in een systeem dat in overleving staat, is daar geen ruimte voor. Dan wordt anorexia het ‘snelle antwoord’ op een leven waarin geen draagkracht meer is voor complexiteit. En hoewel dat antwoord destructief is, biedt het wel tijdelijk verlichting. Het alternatief, volledig aanwezig zijn in je triggers, is op dat moment namelijk nog te onleefbaar.
Wat kan helpen?
- Die zere plekken blijven vaak pijn doen en dat is iets waar ik zelf tegenaan blijf lopen. Herstel is geen rechte weg en ik merk dat het nog steeds op mijn eten kan gaan zitten als die pijn geraakt wordt en nog steeds te scherp is. Wat mij helpt, is om me te realiseren dat die pijn uit het verleden komt en vaak niets te maken heeft met de persoon of situatie die het in het heden heeft getriggerd. Die afstand helpt me om minder overweldigd te raken. Het is voor jezelf ook belangrijk om jouw triggers te kennen en het hier met je therapeut over te hebben. Het kan handig zijn om hier bijvoorbeeld een lijstje van te maken of hierover te journalen zodat je zelf meer inzicht krijgt in wat er nou echt aan de hand is.
- Wat ik in mijn herstelproces en nog steeds nodig heb, is erkenning. Niet alleen voor het lijden, maar ook voor het feit dat mijn eetstoornis een logische reactie was hierop. Dat ik probeerde iets te reguleren dat groter was dan ikzelf. Dat ik lang niet “ziek” was in de zin van “kapot”, maar in de zin van: ongezien, onveilig en overspoeld. Ik moest dus weer willen leven en niet in de abstracte zin van “ik wil gelukkig zijn”, maar letterlijk: ik moest uit gaan vinden wat voor mij het meest waardevol en noodzakelijk is om te blijven leven.
Ik ben altijd een nieuwsgierig persoon geweest met veel verbeeldingskracht die, ondanks de anorexia, altijd nieuwsgierig is gebleven naar wat het leven OOK kan zijn. Uiteindelijk ben je meer geholpen met mensen die je erkennen dan met mensen die daadwerkelijk doelen op het aanpakken van je eetgedrag. - Wat je uiteindelijk zal ontdekken, is dat je veel sterker bent dan je zelf denkt. Dat is een langzaam proces van jezelf leren kennen en echt aan jezelf werken. Die kracht zat er ergens altijd al, maar die zat jarenlang verscholen onder lagen van controleverlies en pijn. Vaak manifesteert die kracht zich ook in je eetstoornissymptomen. Door stap voor stap vertrouwen op te bouwen, in mezelf, in mijn lijf en in anderen, begon die kracht te groeien.
Liefs,
Anna
Kom bij Proud2Bme gratis en anoniem in contact met lotgenoten, ervaringsdeskundigen, psychologen en diëtisten. Op ons forum kun je jouw verhaal delen en/of vragen stellen. Ook kan je dagelijks met ons chatten (de agenda vind je hier). Wij staan voor je klaar.
Geef een reactie