Het is zondagmiddag. Ik zit in een cafeetje achter mijn laptop en boeken. Buiten is het heerlijk weer, binnen is het snikheet en benauwd. Ik voel dat mijn wangen rood zijn en een lichte hoofdpijn sluimert al een uurtje achter mijn ogen. Ik baal van mijzelf, waarom ben ik niet eerder begonnen met leren? Ik red het nooit. Ik weet zeker dat ik het tentamen niet ga halen. Dan moet ik het over doen, terwijl ik dan ook andere tentamens heb en dat lukt me nooit. Ik moet nog zoveel. Ik ken het niet. Niet goed genoeg. Ik kijk naar mijn aantekeningen en naar wat ik nog moet doen van mijzelf, ik krijg er buikpijn van.

Drie weken later plopt er een melding op in mijn schoolmail: ‘Er is een cijfer geregistreerd’. Ik word zenuwachtig en open zo snel mogelijk het programma. Een 8,2. Ik zucht, “Nou goed, het is in ieder geval voldoende, maar ik weet dat ik het beter had gekund”. Ik voel me leeg en klap mijn laptop dicht.

Deze situatie is niet één keer voorgekomen, maar misschien wel 1000 keer. Op dit moment ben ik nog bezig met mijn studie en ook al gaat het nu beter, ik vind het soms nog steeds lastig om mijn perfectionisme niet de boventoon te laten voeren. Inmiddels weet ik gelukkig goed wanneer de verwachtingen die ik van mijzelf heb onrealistisch zijn en kan ik steeds beter haalbare doelen stellen voor mijzelf. Daarbij kan ik ook (echt!) trots zijn als ik deze doelen dan heb behaald.

Vroeger was dit wel anders. Mijn perfectionisme was de baas over alles wat ik deed en dit was de perfecte voedingsbodem voor mijn eetstoornis. Hoe ik ook mij best deed om niet te eten, te compenseren en toen ik in therapie was, wel normaal te eten; het was nooit goed genoeg. Naast mijn eetstoornis was mijn perfectionisme aanwezig in ieder onderdeel van mijn leven en dit maakte mij vooral erg ongelukkig.

Tegenwoordig lukt het mij steeds beter om minder streng voor mijzelf te zijn. Ik ben zeker nog perfectionistisch, maar zie het nu vooral als een positieve eigenschap. Ik kan het inzetten om mooie resultaten te behalen en met aandacht te werken, maar het neemt niet meer mijn hele leven over. Dit is iets wat ik met tijd heb moeten leren, maar ik had het denk ik fijn gevonden als ik hier eerder al wat concrete tips voor had gehad. Wanneer is perfectionisme gezond en wanneer niet? Daarom deze blog, zodat je kunt lezen wanneer perfectionisme wel en wanneer het niet gezond is.

- Doelen stellen, ongezond perfectionisme

Veel mensen kennen het wel; je hebt een doel gesteld voor jezelf, maar het is je niet gelukt om deze te behalen. Het doel was veel te groot, te snel, te hoog; simpelweg onhaalbaar. Ik veranderde hier vroeger niks aan en ik bleef de grootste doelen stellen voor mijzelf. Een mooi voorbeeld hiervan is toen ik besloot dat ik écht wilde genezen van mijn eetstoornis. Toen ik dit eenmaal besloten had, moest dit ook zo snel mogelijk, het liefst binnen een half jaar.

♥ Doelen stellen, gezond perfectionisme

Het is goed om bij jezelf na te gaan of het doel wat je hebt wel of niet haalbaar is. Als je, vooraf of achteraf, tot de conclusie komt dat het niet haalbaar is, kun je jezelf afvragen waar dat aan ligt. Is het te kort dag? Moet je dingen doen die je nog nooit eerder hebt gedaan? Je kunt een groot doel hebben dat in eerste instantie nog onhaalbaar lijkt, maar met kleine (tussen) doelen maak je het voor jezelf een stuk overzichtelijker en uiteindelijk waarschijnlijk wel haalbaar. Geef jezelf de tijd en ruimte. Niet alles hoeft in één keer, meteen perfect, of altijd af binnen de tijd. Over het herstellen van mijn eetstoornis heb ik uiteindelijk ongeveer zes jaar gedaan, maar wel met heel veel kleine successen tussendoor. Zonder deze 'tussen successen' en zonder daarbij stil te staan, was ik nooit gekomen waar ik nu ben. 

- Mislukken, ongezond perfectionisme

Het is niet gelukt om het doel wat je had te halen. Je hebt een 5 voor je tentamen of je hebt toch een eetbui gehad, terwijl je de rest van de dag écht genoeg gegeten hebt. Voorheen werd ik direct heel erg boos op mijzelf of ik was teleurgesteld en schaamde mij enorm. Ik hield deze gevoelens voor mijzelf. Het gevolg hiervan was dat ik het opkropte en het de volgende keer nog beter moest doen van mijzelf, dat ik mijzelf dwong om het wel te laten lukken. Ik veranderde niks aan mijn doelen en soms legde ik de lat zelfs juist nog hoger. Hierdoor kwam ik alleen nog maar meer in een negatieve spiraal terecht om dat het vervolgens weer niet lukte en ik dus weer boos werd en ga zo maar door.

♥ Mislukken, gezond perfectionisme

Gelukkig heb ik geen eetbuien meer, maar er zijn nog genoeg andere dingen in mijn leven die niet in één keer lukken. Het verschil is nu dat ik kan accepteren dat het ok is wanneer iets niet in een keer goed gaat. Natuurlijk baal ik wel en zou ik liever zien dat het wel in één keer lukt, want dat is het makkelijkst. Toch kan ik hier nu redelijk snel overheen te stappen en het ‘mislukken’ zien als iets waar ik van kan leren, om het de volgende keer anders te doen. Het helpt mij hierin ook om even bij iemand mijn hart te luchten en mijn baal-moment te delen. Vaak kunnen vrienden of mijn moeder mij goed helpen om te relativeren en in te zien dat het allemaal wel mee valt. De wereld vergaat niet omdat ik mijn tentamen niet heb gehaald en morgen is er weer een dag. Het zijn clichés, maar clichés zijn niet zomaar ontstaan...

- Het proces, ongezond perfectionisme

Het gebeurt vaak dat wanneer je iets wilt bereiken, het behalen van het doel het allerbelangrijkste is. Als je het doel niet haalt, dan is alles mislukt. Je kunt geen aandacht besteden aan wat er tussendoor goed gaat of behaald is; het gaat alleen maar om het resultaat.

♥ Het proces, gezond perfectionisme

Ook als een doel niet behaald is, kan het proces wat je hebt doorgemaakt nog steeds ontzettend waardevol en leerzaam zijn. Ik had ooit een docent en zijn motto was “laat het stromen”. Nou vind ik dit nog steeds een grappige uitspraak, maar ik snap wel wat hij bedoelt. Hoe je ergens komt, is veel belangrijker en leerzamer dan dát je er komt. Daarbij mag je ook absoluut stil staan bij en trots zijn op alle behaalde tussendoelen.

- Regels, ongezond perfectionisme

“Het geeft toch niet dat het vandaag niet is gelukt om te studeren, morgen heb je weer een dag!” Dat is makkelijk om tegen een ander te zeggen en als je het tegen een ander zegt meen je het ook echt. Voor jezelf gelden er heel andere regels. Ik kon vroeger anderen precies vertellen wat goed voor ze was, maar voor mijzelf had ik compleet andere regels. Voor mijzelf was ik veel strenger, strikter en harder. Alles moest perfect.

♥ Regels, gezond perfectionisme

Tegenwoordig lukt het mij steeds beter om wat ik voor een ander belangrijk vind, ook op mijzelf toe te passen. Nog steeds lukt dit lang niet altijd direct. Om weer het voorbeeld van studie en cijfers te nemen; toen ik een 8 haalde voor mijn stage was ik daar niet per se blij mee. Ik realiseerde mij wel dat dit misschien niet helemaal realistisch was en ben toen even bewust bij mijzelf na gaan denken “zou ik dit voor een ander wel goed genoeg vinden?”. Ja! Natuurlijk, een 8 is een hartstikke mooi cijfer. Deze gedachte hielp mij toen om zelf ook tevreden te zijn over mijn resultaat.

Perfectionisme wordt gezien als zowel een positieve, als negatieve eigenschap. Op het moment dat het de overhand neemt, dat je voor jezelf nooit iets goed kunt doen en dat je er ongelukkig van wordt, is het ongezond. Gelukkig kan het ook een mooie en zinvolle eigenschap zijn. Zelf heb ik in de afgelopen jaren veel aandacht besteed aan het op een gezonde manier leren omgaan met, en inzetten van mijn perfectionisme. Ik kan zeggen dat dit een proces was en nog steeds is, maar dat ik trots ben waar ik nu sta.

Hoe gezond is jouw perfectionisme?