De hoogste cijfers halen, het mooiste lichaam hebben en de beste vriendin willen zijn... Het is niet verkeerd als je een beetje perfectionistisch bent, maar wat als het streven naar perfectie je hele leven beïnvloedt Mensen die lijden aan een obsessief compulsieve persoonlijkheidsstoornis (OCPS) zijn extreem perfectionistisch. Ze streven naar orde en regelmaat en willen het liefst alles onder controle houden.

"Als ik een schoolopdracht maak, ben ik daar veel langer mee bezig dan mijn klasgenoten", zegt Janna (17). "Niet omdat ik het niet snap, maar omdat alles perfect moet zijn. Elke punt moet op de goede plek staan, anders word ik onrustig."

Wanneer heb je OCPS?
Volgens de DSM-IV, het ‘handboek' voor psychische stoornissen, lijdt je aan een obsessief compulsieve persoonlijkheidsstoornis als je voldoet aan de volgende criteria:

• Je bent zo bezig met regels, lijsten, details en schema's dat het eigenlijke doel uit het oog wordt verloren.
• Het afmaken van een taak of schoolopdracht vind je lastig, omdat het niet aan je eigen eisen voldoet.
• Je bent zo toegewijd aan school en/of je werk dat andere activiteiten daaronder lijden, zoals hobby's en vriendschappen.
• Je hebt een groot plichtsbesef en bent heel zorgvuldig in alles wat je doet. Ook ben je heel stellig over bepaalde normen.
• Voorwerpen die oud of stuk zijn vind je lastig om weg te gooien, zelfs als ze eigenlijk geen gevoelswaarde hebben.
• Je werkt liever zelfstandig in plaats van met anderen. Ook doe je bepaalde opdrachten liever zelf dan dat je ze uitbesteedt aan klasgenoten, omdat je dan zeker weet dat het goed wordt gemaakt.
• Geld uitgeven voor jezelf en anderen doe je niet zomaar: geld is namelijk bedoeld om opzij te zetten voor ‘later'.
• Je kunt heel koppig en star zijn.

"Het is heel vermoeiend om voortdurend zulke hoge eisen aan jezelf te stellen", vertelt Janna. Ze lijdt sinds haar elfde aan een obsessief compulsieve persoonlijkheidsstoornis. "Je bent nooit tevreden en eigenlijk altijd teleurgesteld in jezelf. Het kan namelijk altijd beter, sneller en mooier."

Mensen met OCPS denken vaak heel zwart-wit: het is alles of niets, een middenweg is er niet. Janna: "Als ik een 7 heb gehaald voor een proefwerk, dan voelt dat voor mij als falen. Want dat betekent dat ik toch fouten heb gemaakt. Dat geldt trouwens ook voor andere situaties: ik ben een goede óf een slechte vriendin, ik ben mooi óf lelijk en ik kan wel óf niet voetballen. Er is geen grijs gebied."

OCPS en een eetstoornis
Uit verschillende onderzoeken blijkt dat mensen die (extreem) perfectionistisch zijn, een grotere kans hebben op het ontwikkelen van een eetstoornis. Perfectionisme kan namelijk een negatieve invloed hebben op je zelfbeeld. Je kunt heel onzeker worden om altijd maar goed te willen doen of er mooi uit te willen zien. In het streven naar perfectie schuilt vaak een dieperliggende oorzaak: veel perfectionisten zijn bang om niet goed genoeg te zijn. ‘Ik ben waardeloos, ik ben echt nergens goed in. Anderen kunnen het veel beter.'

Tips

Stel grenzen
Bedenk vooraf hoeveel tijd je aan een opdracht wil besteden en houd je eraan. Zet bijvoorbeeld een stopwatch op je telefoon: over een half uur ga ik door met het volgende schoolvak. Stel prioriteiten. Wat is echt belangrijk? En wat kan nog even wachten? Misschien klinkt het gek, maar het helpt. Als je dat nog moeilijk vindt, vraag dan eens aan iemand in je omgeving om je daarbij te helpen.

Ontspan
Mensen die (extreem) perfectionistisch zijn, kunnen vaak zo lang doorwerken dat het ten koste gaat van ontspanning. Maak daarom elke dag wat tijd vrij waarin je niets hebt gepland. Geen school, geen werk, geen afspraken. Helemaal niets. Doe in die tijd iets wat je leuk vindt om te doen. Een boek lezen, naar muziek luisteren, een film kijken. Het maakt niet uit wat het is, als het maar iets is wat jíj leuk vindt. Plan bijvoorbeeld tijd in voor jezelf als je uit school komt, na het avondeten of voor het slapengaan.

Zie fouten als iets positiefs
Perfectionisten hebben een neus voor fouten. Niet alleen bij zichzelf, maar ook bij klasgenoten of collega's. Als je een ‘fout' ziet, ga dan ook op zoek naar dingen die wél goed zijn gegaan: vier je succes. De perfectionist in je zal er alles aan doen om géén fouten te maken, maar juist door veel fouten te maken leer je. Heb je ooit wel eens een baby gezien die meteen kon lopen?

Creëer zelfcompassie
Denk eens aan je beste vriendin, je broer/zus of je vader en moeder. Wat zou je tegen hen zeggen als je ziet dat zij hun uiterste best doen? ‘Je bent waardeloos?' ‘Je kan echt helemaal niks?' Nee, natuurlijk niet! Maar waarom zeg je dat soort lelijke dingen wel tegen jezelf? Wees je bewust van dat ‘nare stemmetje'. Besef dat je echt niet meer kunt doen dan je best. Je zou dat je beste vriendin toch ook niet kwalijk nemen? Behandel jezelf zoals je ook de mensen van wie je houdt zou behandelen.

Hoe daag jij je perfectionisme uit?