De ontwijkende persoonlijkheidsstoornis
Kort geleden plaatsten we een gastblog waarin de term Ontwijkende Persoonlijkheidstoornis naar voren kwam. Rondkijkend op onze site kwamen we erachter dat we over de problematiek eigenlijk nog maar nauwelijks iets geschreven hebben, terwijl waarschijnlijk veel van onze bezoekers hier wel iets in zouden kunnen herkennen. In deze blog zal ik wat meer vertellen over de ontwijkende persoonlijkheidsstoornis. Wat houdt deze stoornis precies in, waardoor ontstaat deze en wat kan je er allemaal aan doen?
Mocht je tijdens het lezen van deze blog veel dingen herkennen, probeer jezelf dan niet direct wanhopig in het hokje van de ontwijkende persoonlijkheidsstoornis te stoppen. Het kan prima dat je verschillende dingen herkent, zonder dat je direct deze stoornis hebt. Om erachter te komen of jijzelf lijdt aan deze problematiek, is het aan te raden om hiervoor contact te zoeken met jouw huisarts of behandelaar.
De ontwijkende persoonlijkheidsstoornis (OPS) is een persoonlijkheidsstoornis die zich kenmerkt door geremdheid en het gevoel minderwaardig te zijn. Tevens zijn mensen met OPS meer dan normaal gevoelig voor kritiek of een negatief oordeel.
Als je lijdt aan een ontwijkende persoonlijkheidsstoornis dan heb je in vriendschappen en relaties veel last van angst en onzekerheid. Je durft jezelf in sociale situaties nauwelijks open te stellen en je vindt het lastig om jezelf te zijn. Hierdoor voer je vaak maar een toneelstukje op, wat maakt dat iedere sociale situatie energievretend is. Je bent doodsbang iets verkeerd te doen of verkeerd te zeggen. Misschien ben je wel super saai of heel stom? Dit zorgt ervoor dat je vaak de neiging hebt om lange tijd de kat uit de boom te kijken. Je mengt je niet in het sociale gebeuren, maar wacht tot je het gevoel hebt geaccepteerd te worden.
Je denkt negatief over jezelf en ook over wat anderen wel niet van je zullen vinden. Je hebt daarnaast erg veel moeite met het ontvangen van feedback en kritiek. Iedere opmerking is namelijk een soort van bevestiging voor jou dat je niet goed genoeg bent, dat je saai en stom bent. Dit levert gevoelens van schaamte en minderwaardigheid op.
Sociale en onbekende situaties roepen veel angst op. Hierdoor heb je de neiging om deze uit de weg te gaan. Je ontwijkt ze dus letterlijk. Je werkt liever alleen dan in teamverband. Op school vermijd je groepjes en ga je sneller alleen zitten om mogelijke afwijzing te voorkomen. Je vindt het lastig om een teamsport te doen of een hobby te zoeken waar meer mensen bij betrokken zijn.
Natuurlijk kan je, als je gewoon een baan hebt of naar school gaat, niet iedere onbekende of sociale situatie vermijden. Dit betekent tegelijkertijd wel dat je meer dan gemiddeld last hebt van angst en stress. Deze stress kan weer zorgen voor allerlei stress gerelateerde lichamelijke klachten. Denk bijvoorbeeld aan regelmatig hoofdpijn of buikpijn hebben of veel huidproblemen hebben. Daarnaast kan het vermijden van contact zorgen voor eenzaamheid en depressieve gevoelens.
• Hoe ontstaat het?
Er is niet één duidelijk oorzaak aan te wijzen voor het onstaan van een ontwijkende persoonlijkheidsstoornis. Deze stoornis onstaat veelal door een combinatie aan verschillende factoren. Zo kan een deel aangeboren zijn en een deel als gevolg van omgevingsfactoren. Een aantal factoren die een rol zouden kunnen spelen zijn: Pesten, afstandelijke ouders, een angstige ouder, verhuizing, hoog begaafdheid, scheiding etc. Uit onderzoek blijkt dat 1 tot 5 procent van de bevolking lijdt aan een ontwijkende persoonlijkheidsstoornis. Mensen die lijden aan deze stoornis hebben veelal ook last van andere psychische problematiek.
• Hoe wordt het vastgesteld?
Het vasstellen van een ontwijkende persoonlijkheidsstoornis kan alleen gedaan worden door een professional. Daarvoor is het, naast een uitgebreid gesprek, meestal nodig om verschillende vragenlijsten in te vullen. Het is heel belangrijk dat je eerlijk bent tijdens het gesprek en bij het invullen van de vragenlijsten, ookal levert je dit waarschijnlijk schaamte of angst op.
• Wat zijn de kenmerken?
De ontwijkende persoonlijkheidsstoornis kent een scala aan kernmerken. Iemand met dit type persoonlijkheidsstoornis voldoet ten minste aan 4 van deze kenmerken. Nogmaals; mocht je 4 of meer van deze kenmerken bij jezelf herkennen, dan betekent dit zeker niet direct dat je aan deze stoornis lijdt.
- Je vermijdt activiteiten op je werk of studie omdat hier dermate veel sociaal contact bij komt kijken, dat je heel bang bent voor kritiek of afwijzing.
- Je wilt alleen contact met andere mensen als je er zeker van bent dat je door hen aardig gevonden wordt.
- Je houdt afstand in intieme relaties omdat je bang bent om raar gevonden en uitgelachen te worden.
- Je maakt je veel zorgen over afwijzing en kritiek in sociale situaties.
- Je hebt moeite met het aangaan van nieuwe contacten omdat je bang bent niet goed of interessant genoeg te zijn.
- Je ziet jezelf als 'sociaal gestoord', niet aantrekkelijk als persoon en minderwaardig ten opzichte van andere mensen.
- Je hebt moeite met het nemen van persoonlijke risico's en het ondernemen van nieuwe activiteiten.
• Wat kan je eraan doen?
Gelukkig zijn er verschillende vormen van therapie om aan deze problematiek te werken. Er wordt dan vaak gewerkt aan de achterliggende gevoelens, wantrouwen naar de omgeving en het minderwaardigheidscomplex. Voorbeelden van therapievormen die hierbij worden toegepast zijn sociale vaardigheidstraining, cognitieve gedragstherapie en schematherapie.
Er zijn diverse instanties voor persoonlijkheidsproblematiek verspreid over Nederland. Wil je weten welke dat zijn en waar je die kunt vinden, neem dan even een kijkje op onze hulpkaart.
Gerelateerde blogposts
Reacties
Heb op dit moment therapie, werken ook met schematherapie. Is pittig, en confronterend. Wel goed.
Alleen zo jammer om te horen dat je dit nooit kwijt zult raken, altijd stukje van je blijft en dat je er mee moet om leren gaan. Niet zo moedgevend.
- Zeer zelfbewust, voortdurend letten op wat je zegt en doet;
- Jezelf lelijk vinden;
- Moeite hebben met aangeraakt worden / intimiteit;
- Vinden dat je eigen problemen niks voorstellen vergeleken met die van andere;
- Wegvluchten in dromen (escapisme).
OPS lijkt daarnaast veel op een sociale fobie, en is denk ik een mildere vorm ervan.
Als je denkt dat je misschien ook OPS hebt: je hoeft jezelf niet direct (nog) een etiketje op te plakken. Je kunt ook "gewoon" strontonzeker zijn door al je andere problemen en zorgen. Neem de tijd om daaraan te werken en wie weet groei je dan ook mee in zelfvertrouwen en ebben je angsten weg.
Overigens wil ik de moeite van hen die met OPS te maken hebben niet bagatelliseren; jullie hebben het zwaar en ik wens jullie veel moed toe!
heel mooi gezegt als je het zo bekijkt heb i het mischien helemaal niet wel raar dat de meeste dingen kloppen maar ik weet nu waarom dankjewel !
Anderzijds heb ik moeite met de term 'persoonlijkheidsstoornis'
Ik vind dit een raar hoekje in de DSM. Omdat je in AS II toch onmogelijk 'gestoord' kan zijn? Ik vind het zo raar dat je 'gestoord' kan zijn in je persoonlijkheid? Dit is toch wie je bent?
Als je volgens de DSM nu eens in AS II nu eens karaktereigenschappen zouden schrijven in plaats van stoornissen. Die zijn toch variabeler? Daar kan je toch nog aan werken?
Ik vind het zo jammer als je bij jonge mensen over een persoonlijkheidsstoornis spreekt omdat zij nog zo kunnen groeien en dan direct een etiketje krijgen.
Zou er geen aangepaste DSM moeten zijn voor jonge mensen of een minimumleeftijd om in AS II over stoornissen te spreken?
Verder vind ik dit wel geen goed artikel hoor! Want dit is een heel onbekende aandoening, en het is goed dat het eens belicht wordt. Omdat heel standaard de diagnose borderline wordt gesteld terwijl heel veel mensen ook dit kunnen hebben. Dit is echt niet zo bekend.
Wat vinden jullie?
Anderzijds heb ik moeite met de term 'persoonlijkheidsstoornis'
Ik vind dit een raar hoekje in de DSM. Omdat je in AS II toch onmogelijk 'gestoord' kan zijn? Ik vind het zo raar dat je 'gestoord' kan zijn in je persoonlijkheid? Dit is toch wie je bent?
Als je volgens de DSM nu eens in AS II nu eens karaktereigenschappen zouden schrijven in plaats van stoornissen. Die zijn toch variabeler? Daar kan je toch nog aan werken?
Ik vind het zo jammer als je bij jonge mensen over een persoonlijkheidsstoornis spreekt omdat zij nog zo kunnen groeien en dan direct een etiketje krijgen.
Zou er geen aangepaste DSM moeten zijn voor jonge mensen of een minimumleeftijd om in AS II over stoornissen te spreken?
Verder vind ik dit wel geen goed artikel hoor! Want dit is een heel onbekende aandoening, en het is goed dat het eens belicht wordt. Omdat heel standaard de diagnose borderline wordt gesteld terwijl heel veel mensen ook dit kunnen hebben. Dit is echt niet zo bekend.
Wat vinden jullie?
Tja gestoord zijn in je persoonlijkheid. Ik snap dat je moeite hebt met die term. Het is inderdaad nog al wat als je echt de diagnose krijgt. Toch kunnen er dingen in levens van mensen gebeurd waardoor er iets verstoord raakt in de persoonlijkheid. En dat is heftig voor die gene zelf maar ook voor de omgeving. Persoonlijkheidsstoornissen zijn (vaak) niet meer op te lossen. Het is wel hoe jonger je bent hoe meer therapie nog effect kan hebben. Kan, het is jammer genoeg niet altijd zo. De diagnose persoonlijkheidsstoornis word eigenlijk pas gesteld als iemand volwassen is. In de puberteit wordt wel eens gesproken over een bedreigde persoonlijkheidsontwikkeling. Nog niet echt een stoornis. Soms word er wel een uitzondering gemaakt als het echt heel duidelijk is. Bijvoorbeeld als iemand al heel lang in de psychiatrie zit en er al heel veel bekend is over die persoon. Het kan ook zijn dat de diagnose wordt gesteld om een behandeling te kunnen geven maar dat de diagnose er weer later vanaf wordt gehaald.
Het belangrijkste is denk ik om te onthouden dat ook al heb je een persoonlijkheidsstoornis (en dat geldt voor elk probleem of stoornis) je bent niet gek. Het zijn hele normale mensen met een (flinke) rugzak.
Maar dat maakt niet uit. Ik ben inmiddels wel gewend om me niet zoveel van dit soort classificaties aan te trekken.
Ik heb schematherapie gedaan en dat werkte echt. Het veranderde dingen waarvan ze tijdens de eetstoornisbehandeling zeiden dat het niet haalbaar was. Tijdens de eetstoornisbehandeling was het meer van accepteren, mee leren leven en mezelf tegen dingen beschermen.
"srry als ik hier iemand mee lastig val wou het gewoon even kwijt"
Nee, natuurlijk val je hier niemand mee lastig. De bedoeling van deze site is juist dat je dit soort dingen er op kunt delen.
Verdrietig dat je zo'n slecht zelfbeeld hebt. Hou vol! Je bent nog maar 20, er kan nog van alles gebeuren. Zo te zien heb je al veel kennis over jezelf. Dat is altijd goed.
pdd-nos lijkt hier heel erg veel op.
Om het feit dat ik lees dat iemand mij
Wel kan begrijpen
En dat ops wel mee te leven is.
Ik heb heel lang en nog steeds het gevoel
Nooit "normaal" te kunnen worden......
Ik blijf doorgaan met strijden.
volgens de DSM kun je inderdaad onmogelijk gestoord zijn, maar je persoonlijkheid kan wel degelijk verstoord worden en daardoor gestoord worden door dingen die je in je verleden hebt meegemaakt. Je kunt inderdaad wel zeggen dat je bent wie je bent, maar als je door omgevingsfactoren zo gevormd wordt dat je een OPS ontwikkeld, vind ik dat wel degelijk gestoord. Het zat niet in de aard van het beestje, het is ontstaan.
Daagse deeltijd. Na een half kliniek ging het goed. Structuur en mensen om me heen was fijn. Maar nu weer thuis. En dan is alles weer teveel. Ik wil weer gaan studeren, maar hoe ga ik dat doen als ik nog zoveel blijf vermijden. Ik lijkt net of het steeds erger wordt. Ik zit er over na te denken om begeleid te gaan wonen. Iemand tips?
Dus nu ben ik wel aan het zoeken naar een parttime baan. want ik wordt gek van het thuis zitten. En geld is ook wel handig. Ik leef nu van de inkomsten van mijn vriendin en heb mijn ouders onlangs voor een eenmalige bijdrage gevraagd, maar nu kruipt het einde van de maand weer dichterbij en ik heb nul komma nul zicht op een inkomen. Geen recht op een uitkering, geen behoefte aan een uitkering (voel ik me ook weer mislukt...).
Ik sta op een wachtlijst om te starten met groepstherapie, dat zou dan voor het eerst zijn. Ik wil ook gaan kijken of er dmv een wijziging in mijn medicatie iets te verbeteren valt. Belangrijkste voor mij is toch wel een goed dagritme, veel sporten en gezond eten.
Merk dat ik, nu ik een beetje weet wat er scheelt, behoefte heb aan het delen van mijn ervaring en het horen van de verhalen van anderen. Mensen die er mee hebben leren omgaan of mensen die wel werken en hoe ze dat dan doen.
Ik heb er erg veel last van. Ik vind het heel moeilijk om een baan te vinden bijvoorbeeld. Ik ben erg geremd en kan volledig blokkeren op de werkvloer. Vooral als het een nieuwe plek is. Waardoor ik die baan kwijtraak. Terwijl als ik de kans krijg en iets meer tijd, dan kan ik groeien en laten zien dat ik veel kan. Maar die kans krijg ik meestal niet.
Na mijn depressie heb ik weinig tot geen vrienden meer over en vind het moeilijk om nieuwe vriendschappen te sluiten. Omdat het eng is en ongemakkelijk, maar ik heb er juist wel veel behoefte aan.
Op zichzelf zijn het 2 echt verschillende stoornissen. Wel is het zo dat veel met autisme nare sociale ervaringen meemaken door het onvermogen ons in te voelen in de situatie en in het hier en nu te zijn, en alles goed te interpreteren in het sociale verkeer, als je dan ook nog eens kritiek daarom krijgt, of uitgelachen wordt op jonge leeftijd en het gebeurt vaak, dan zou je een OPS kunnen krijgen als het probleem of pesten structureel is, of sociale fobie kunnen ontwikkelen. Autisme ligt hem in het gebrek aan sociale voelsprieten en invoelen en trage reageren erop, ook is de prikkelverwerking totaal anders in de hersenen, dat kenmerkt autisme.
Autisten kijken letterlijk maar ook figuurlijk met een andere bril naar de wereld en gaan anders met dingen en mensen om, dit hoeft niet met emoties of angsten te maken te hebben.
Dus iemand met autisme die vanaf kleins af aan door de omgeving goed opgevangen wordt, beschermt tegen teveel sociale prikkels, op een geschikte school zitten, de juiste lieve vrienden hebben en zich persoonlijk goed kunnen ontwikkelen (want het is een ontwikkelingsstoornis, en geen angststoornis in eerste instantie), zal over het algemeen geen sociale angst ontwikkelen, integendeel, veel autisten zijn juist sociaal zeer zoekend en praten graag met onbekenden, juist, soms praten ze met iedereen die ze tegenkomen!!
Wat wel zo is, is dat dat lang niet voor alle autisten is weggelegd, omdat veel normaal-hoog IQ autisten pas in de volwassenheid de diagnose hebben gekregen (en dat zijn de meeste mensen met autisme), en door hun andere manier van zijn, vaak erg zijn gepest en continue buitengesloten in een totaal verkeerde niet aangepaste omgeving, wat later tijdens de pubertijd of adolecensie in chronische sociale angst kan ontaarden, of in meerdere pers. stoornissen, al hoeft dat niet altijd het geval te zijn als ze toch nog wat zelfvertrouwen hebben.
Zelf heb ik zeker weten ook een Ontw. pers (vanaf 16e) naast mijn klassiek autisme, ben ook erg gepest en buitengesloten! Gelukkig ken ik ook auti's die dat juist niet hebben meegemaakt, en die helemaal geen sociale angst hebben, ook al leven ze soms in hun eigen wereldje. Maar autisme in combinatie met sociale omgevingsfactoren die ongunstig zijn, vergroten inderdaad wel de kans flink op angsten, maar het angst en autisme zijn in principe dus echt 2 verschillende dingen.
Onder de sociaal angstige mensen zullen geheit ook meer autisten zitten per groep
Ik wens iedereen PEACE PEACE!!!! die dit leest, en laat je niet kennen door andere mensen die kritiek of raar tegen je doen, of je afwijzen, richt je daar niet op, richt je op jezelf en maak van je leven en ontwikkel je, wel of geen autisme, maak wat van je leven!!!!!
XXX
Heb me altijd al n kneusje gevoeld in sociale contacten. Goed om hier van meer mensen te lezen en daarmee n stukje begrip.
Ik heb wel vaker therapie gehad maar nog nooit gericht op "ontwijkend" gedrag, meer op depressie, laag zelfbeeld, gesloten zijn, perfectionisme en zelfs adhd (wat ik zelf niet kon plaatsen). Ik dacht zelf dat ik autistische trekken had (ook vanwege licht dwangmatig gedrag en hangen aan vaste structuren) maar deze stoornis in dit artikel dekt de lading veel beter.
En paar maand na je reactie. Maar ik zou ook graag in contact komen met “lotgenoten” zijn er nog meer mensen die daar behoefte aan hebben?
Mijn oproep zou zijn om mensen met deze "afwijking" van het normale individueel te behandelen en pas later in de therapie in een groep te plaatsen.
Ikzelf ben al behoorlijk op leeftijd en heb een lang behandeltraject achter de rug. Ik ben twee keer in groepstherapie geweest (interne behandelingen). De behandelingen waren verre van gemakkelijk. Het is me niet gelukt om de therapieën af te maken. De behandelingen hebben - ondanks pijnlijke ervaringen - inzicht gegeven in wat er met me aan de hand is.
Ik heb mijn stoornis min of meer geaccepteerd: "Het is zoals het is!".
Het gaat intussen beter met me. Ook lange wandelingen en vrijwilligerswerk hebben een positieve uitwerking gehad. De OPS is niet verdwenen! De angst dat ik opnieuw terugval in depressies komt van tijd tot tijd terug.
op een site heb ik gelezen dat er weleens mensen zijn die waarbij dat is gebeurd, en eerlijk gezegd kan ik me dat ook voorstellen dat dat kan in een bepaalde samenleving, als je al heel erg ingetogen bent bijvoorbeeld of vaak twijfelt van nature over dingen sneller zomaar zonder trauma's of iets de ontwijkende PS ontwikkeld, zelfs vrij logisch lijkt dat me.
Maar emotionele verwaarlozing of trauma's van welke aard ook hoeven dus zeker niet de oorzaak te zijn inderdaad, al speelt dat mééstal wel minstens een hele grote rol erin. Maar ik geloof toch dat het wel ergens vandaan komt.
Zoals boven gezegd geloof ik wel dat een ingetogener karakter en rustigere temperament, kunnen botsen met bijvoorbeeld deze snelle westerse maatschappij, persoonlijkheidsstoornis betekent dat jou karakter/temperament/gedrag botst met de cultuur waarin jij je op dat moment in bevind. Vooral Nederland is een land waar mensen luidruchtig, oordelend, projecterend, gemeen en grof naar elkaar zijn, Nederland staat ook bekend als het meest asociale en luidruchtigste land al jaren, heeft ook met verwennerij in combi met moderne technieken te maken.
Op straat is het schijnbaar en blijkbaar heel normaal in Nederland dat je openlijk en hard oordeelt over iemands kleding of uiterlijk bijvoorbeeld vaak om om iemand pijn te doen, en is het in veel steden of buurten bijna normaal om iemand uit te lachen of zelfs uit te schelden om die redenen, typisch westerse maatschappij, maar ook vooral typisch Nederlands gedrag.
Of heel lang naar iemand intens gaan staren, is ook typisch Nederlands, Nederlanders worden in allerlei vakantielanden ook door buitenlanders gelijk herkend om de harde starende blik bijvoorbeeld. In andere landen is dat zeer onbeleefd om iemand compleet openlijk doelbewust te gaan observeren of aankijken, daar gelden ook vaste ongeschreven regels dat het zeer onbeleefd is om lang naar iemand te staren. Maar voor Nederlanders is dat heel vaak heel normaal.
Dus kan me voorstellen om op je vraag terug te komen: Dat het inderdaad zonder nare jeugd kan ontstaan, maar dan botst je ingetogenere karakter en je rustige (langzamere) temperament wel weer erg met deze maatschappij, waardoor sterke continue wrijving ontstaat, waaruit de ontwijkende PS zich gaat ontwikkelen.
Was die persoon bijvoorbeeld op het idylische afgeleegen platteland van Spanje metr bijna geen inwoners, of bij de spirituele indianen in een rustig berggebied opgegroeid, dan had hij/zij die stoornis hoogstwaarschijnlijk helemaal juist niet ontwikkeld. Dit omdat in deze gebieden mensen al heel rustig en ingetogener en 10x langzamer leven. Dan was die persoon dus zelfs prima op zijn plek geweest, dan in die gebieden, zouden extraverte mensen juist buiten de boot vallen.
Dus op die manier kan de ontwijkende PS ook ontstaan buiten nare ervaringen en trauma's om.
Mensen met autisme hoeven geen ontwijkende PS te hebben, juist in tegendeel vaak, die zijn juist zeer direct en open van nature en kennen juist geen terughoudendheid van nature, in sociaal contact, die kennen van nature juist veel minder angsten dan mensen zonder autisme, ook minder tot geen sociale angsten, ook door gebrek aan sociaal bewustzijn, maar ook door andere verwerking van prikkels (informatief ipv non-verbaal -sociaal ingesteld, wat angsten juist verminderd bij autisme). Wel kan de ontwijkende PS of andere PS zich zeker ontwikkelen bij autisme, door heel veel nare sociale ervaringen omdat ze anders zijn en van nature anders reageren op mensen en het leven en interesses, of door tegen de cultuur aan te lopen waar autisme niet geaccepteerd wordt. Dan ontstaat de vermijdende PS bij autisme doordat anderen op autisme reageren en dus door veel sociale trauma's, daarom komt die combinatie wel vaak voor inderdaad.
Maar autisme zelf zonder nare sociale ervaringen of trauma's heeft totaal niks te maken met de ontwijkende PS, eerder juist het tegendeel. Mensen zonder autisme lopen van nature nog meer kans op de PS binnen een snelle westerse cultuur (zonder trauma's) omdat mensen zonder autisme alles veel sterker lezen bij anderen en voor anderen automatisch denken, en dingen sterker kunnen aanvoelen. Dat zorgt als kans juist veel meer voor schadelijke denkpatronen, dan iemand dat met autisme zou kunnen ontwikkelen in normale omstandigheden.
Als ouders niet weten dat autisme een rol speelt (of zelf moeite hebben met voelen) lukt heb niet altijd om goed af te stemmen op het kind. Als kind kun je je dan niet gezien en gehoord voelen of als er negatief op je gedrag gereageerd wordt (omdat het niet begrepen wordt) kan het zijn dat je (vermijdende) persoonlijkheidsproblematiek ontwikkeld. Het ontwijken van negatieve gevoelens van afwijzing en schaamte en falen kan lijden tot somberheid of depressie en zo kan een vicieuze cirkel ontstaan.
Natuurlijk heeft de maatschappij hier invloed op, dat klopt. Het wordt voor veel mensen steeds lastiger om mee te komen met alle ontwikkelingen en de hoge verwachtingen die aan ons gesteld worden.
Zijn hier mensen die tips hebben hiermee om te gaan, of een levenswijze hebben gevonden om de OPS zoveel mogelijk op te lossen, of activiteiten doen die de OPS zeer leefbaar maken of zelfs verminderen? want ik weet het niet meer soms, overal zijn mensen, maar alles in steeds meer eenzaamheid alleen doen, dat wordt hem toch echt niet. Wie heeft hier tips over of zelfs oplossingen voor gevonden? Mogen ook tips uit therapieen enz enz zijn.
Vroeg me af of je hier nog bent na de jaren dat je dit schreef?