Na al een aantal jaar ambulant in therapie te zijn geweest zonder het gewenste resultaat, besloot ik een intensieve behandeling aan te gaan. Dit was een klinische behandeling waarin ik schematherapie kreeg. Schematherapie wordt veelal toegepast bij mensen die kampen met persoonlijkheidsproblematiek.

Wat is een schema?
Schematherapie is gericht op het leren herkennen en veranderen van lang bestaande gedragspatronen waar je last van hebt of waar je door vastloopt in je leven. De oorsprong van deze patronen is vaak te vinden in het verleden. Negatieve ervaringen in het verleden zoals: verlaten, bekritiseerd, overbeschermd, misbruikt, mishandeld, buitensloten of tekort gedaan worden, leiden soms tot negatieve overtuigingen over jezelf en je omgeving. Deze negatieve overtuigingen worden schema's genoemd. Uiteindelijk wordt het schema deel van je persoonlijkheid.

Lang nadat we uit de situatie gaan waarin de schema's zijn ontstaan, blijven we situaties creëren of opzoeken waarin diezelfde negatieve ervaringen ontstaan. De schema's bepalen de manier waarop we denken, voelen, handelen en omgaan met anderen. Ze lokken heftige gevoelens uit van woede, verdriet en angst, zowel bij onszelf als bij anderen. Zelfs als we dingen bereikt hebben kunnen we daar niet van genieten.

Een schema is niet gemakkelijk zo even onder woorden te brengen. Een schema voelt namelijk zo waar en vanzelfsprekend dat het vaak niet in je opkomt dat de gedachten en gevoelens die erbij horen misschien niet kloppen.

Er zijn verschillende soorten schema's:

1. Verlating/instabiliteit
2. Wantrouwen/misbruik
3. Emotionele verwaarlozing
4. Afhankelijkheid
5. Kwetsbaarheid
6. Verstrengeling
7. Minderwaardigheid/schaamte
8. Sociaal isolement
9. Mislukking
10. Onderwerping
11. Zelfopoffering
12. Extreem hoge eisen
13. Onvoldoende zelfcontrole

Schema-modi
Wanneer er een gevoelige snaar geraakt wordt waardoor er in het verleden een schema is ontstaan, dan is het mogelijk dat je hierdoor in een modus schiet die bij een bepaald schema past. Een modus is een uitingsvorm van een schema. Het laat zien hoe je in het contact bent met de ander op het moment dat je in een schema zit. Een modus is een samenhangend geheel van denken voelen en gedrag.

Ieder mens heeft verschillende modi, maar mensen die verstrikt zitten in schema's, kunnen veelal wat extreem (en verkeerd) reageren en moeite hebben om zelf weer uit een bepaalde modus te komen.

Voorbeelden van modi zijn:
1. Het verlaten kind
2. Het woedende kind
3. De bestraffende ouder
4. De onthechte beschermer
5. De gezonde volwassene

Het doel van schematherapie is het vergroten van de gezonde volwassene en de andere modi verkleinen dan wel leren om te gaan met heftige emoties. Op die manier worden de modi waarmee je jezelf altijd beschermd hebt tegen negatieve ervaringen minder en ga je zien dat je deze ook niet meer zo nodig hebt.

Voorbeeld van een schema
Om een beter beeld te krijgen van wat een schema nu precies is en hoe zich dit in de praktijk uit, zal ik één schema verder uitwerken, namelijk het schema minderwaardigheid/schaamte. De oorzaak van dit schema ligt zoals eigenlijk alle schema's veelal in de jeugd. Als je last hebt van dit schema dan kan het zijn dat iemand in je familie erg kritisch was tegen jou. Je ouders lieten je misschien voelen dat je een teleurstelling was, of je werd regelmatig afgewezen. Ook kan het zijn dat jij de schuld kreeg van de problemen die zich in huis afspeelden of dat je jezelf daarvan de schuld gaf. Tot slot heb je veelal steun gemist en ben je misschien emotioneel of lichamelijk mishandeld of misbruikt.

Hierdoor voel je je in het heden van binnen erg minderwaardig. Een gedachte die jou bekend in de oren klinkt is: ‘'als mensen mij echt zouden kennen, dan zouden ze nooit van mij kunnen houden.'' Je geeft van alles wat er misgaat jezelf de schuld en je vindt jezelf niet de moeite waard om van te houden. Je vindt het moeilijk te geloven dat er mensen zijn die jou waarderen en je verwacht dat je vroeg of laat afgewezen zult worden.

Als je hier last van hebt, zou je zomaar tegen onderstaande situatie aan kunnen lopen:

‘'Ik had vandaag eigenlijk een afspraak met D. maar ze belde net dat ze de afspraak wil verzetten. Ze gaat zeker iets leukers doen met een leuker iemand dan ik. Logisch ook, ik heb niets te bieden. Ik wist wel dat ze die afspraak met mij alleen maakte omdat ze niks anders te doen had. Ik snap het ook wel, wie wil er nou iets met MIJ doen? Ik deug nergens voor.''

Er is in dit geval meer dan één modus waar je op dit moment in zit. Enerzijds is er sprake van het verlaten kind dat zich opnieuw afgewezen voelt, maar ook de bestraffende ouder modus is terug te vinden in deze situatie. ‘'Ik deug nergens voor'' klinkt boos en is misschien te herkennen van vroeger als een van je ouders weer eens kritiek op je had. Zo is dus te zien dat er meerdere modi aanwezig kunnen zijn binnen één schema.

Door middel van schematherapie ga je uitzoeken waar deze heftige gevoelens en gedachten vandaan komen. Het doel is niet om al deze niet kloppende gedachten volledig weg te maken. Je bent nu eenmaal gevormd door je verleden en het is niet haalbaar om dat volledig uit te wissen. Wel kan er gekeken worden welke realistische en gezonde gedachten er tegenover gezet kunnen worden die passen bij een gezonde volwassene:

‘'Ik vind het jammer dat D. de afspraak verzet. Dit roept gevoelens en gedachten bij mij op die oud zeer raken. Dit is niet erg, ik weet waar dit vandaan komt,namelijk...(vul maar in). Dit was echter vroeger, nu is dit anders. D. heeft vast en zeker een goede reden om de afspraak te verzetten die niets met mij of onze afspraak te maken heeft.''

Door op deze manier te denken maak je ruimte voor je gevoelens en bouw je tevens een gezonde volwassene in die met een realistischere blik naar de situatie kijkt, een manier van kijken die je zelf ook echt kunt geloven en dus kunt toepassen in de praktijk.

Mijn ervaring
In de kliniek waar ik schematherapie heb gehad, werd de schematherapie toegepast binnen verschillende therapieën zoals groepstherapie, creatieve therapie, dramatherapie, emotieregulatietherapie, socialevaardigheidstraining en sport. Daarnaast zorgt het leven in een groep met negen anderen er ook al voor dat je regelmatig tegen diverse schema's aan loopt en dus direct kunt oefenen in de praktijk.

Ik heb schematherapie als een hele waardevolle therapie ervaren. Voordat ik deze therapie ging doen wist ik vaak niet waarom ik dacht en deed zoals ik deed, maar door middel van schematherapie zag ik dat veel van mijn gedachten en gedragingen voortkwamen uit dingen die zich vroeger hebben afgespeeld. Door mij hier van bewust te zijn kan ik veel beter omgaan met situaties in het heden. Ook zie ik nu welke schema's bij mij overheersen en waardoor ik sneller in bepaalde modi schiet en kan ik dit dus ook voorkomen of in ieder geval beter beheersen. Wel zijn schema's echt hardnekkige patronen en heb ik ook gemerkt dat ze niet eenvoudig te veranderen zijn. Vaak schieten automatische gedachten meteen door mijn hoofd als er iets gebeurt, maar de grootste verandering is nu dat ik meteen door heb dat die gedachten er zijn en dat ze niet meer kloppen met de werkelijkheid en ik er gelijk gezondere gedachten tegenover kan zetten.

Schematherapie kost wat dat betreft veel tijd en energie, het is een hoop denkwerk. Het heeft bij mij uiteindelijk wel heel veel chaos in mijn hoofd weggenomen en ik geniet van een stuk meer rust.