Wat hebben Chuck Lorre (schrijver van onder andere 'Two And A Half Men' en 'The Big Bang Theory', Emma Watson (speelde onder andere 'Hermoine' in 'Harry Potter') en de Britse komiek Tommy Cooper met elkaar gemeen? Allemaal hebben of hadden zij last van het impostor syndrome. Een fenomeen waarbij gedachten als 'Ik ben niet goed genoeg', 'Hoe lang geloven ze het nog?' of 'Nog even, dan val ik echt door de mand...' centraal kunnen staan. Vandaag kun je lezen wat het impostor syndrome precies inhoudt en wat je er zelf aan kunt doen.

We hebben er al eens eerder over geschreven; het impostor syndrome, in het Nederlands ook wel het bedriegers- of oplichterssyndroom genoemd. Zo beschreef oud-redactielid Hannah in deze blog hoe zij dit zelf ervoer. Wanneer je hier last van hebt, overheerst de gedachte dat je door de mand gaat vallen. Dat je iedereen, inclusief jezelf, voor de gek houdt. Je kan het gevoel hebben dat je niet op je plek zit, boven je macht presteert, niet beschikt over de juiste kwaliteiten of dat mensen erachter gaan komen dat je eigenlijk 'maar iets doet'. Dat de successen die je behaalt niet 'echt' zijn en dat het een kwestie van tijd is voordat anderen dit ook doorkrijgen. Herken jij jezelf hierin? Lees dan vooral verder.

Bron foto

Het is menselijk om met een kritische blik naar jezelf te kijken. Het is mij ook niet onbekend om een tegendraads beeld te hebben van de werkelijkheid en hoe ik mezelf hierin plaats. Hiernaast - en ik denk dat de opkomst van de sociale media hierin ook een rol speelt - zien we bij anderen veelal vooral het goede en positieve dat ze bereiken. We zien de successen, de diploma's en mijlpalen die op Instagram en Facebook voorbij komen. Het is dan ook makkelijk om de keerzijde hierin te vergeten. Ik kan me voorstellen dat dit voor een disbalans kan zorgen, dat het niet 'strookt' met het leven dat jij leidt, omdat je zelf die 'misstappen' wél ervaart. 

Het impostor syndrome werd voor het eerst genoemd in 1978 in een een artikel van klinisch psychologen Pauline Clance and Suzanne Imes¹. Het viel hen op dat veelal vrouwen geneigd zijn een andere waarheid te geloven dan de werkelijkheid. Sinds de publicatie is er ook vanuit Nederland (door Vreneli Stadelmaier) onderzoek gedaan naar dit fenomeen. In 2014 schreef ze hier het boek 'F*ck die Onzekerheid' over.

Een aantal kenmerken:

• Perfect en compleet werk af willen leveren: hierdoor heeft niemand een 'reden' om aan je te twijfelen. Vaak leidt dit tot het overgaan van grenzen, tot in de late uurtjes doorwerken, wat niet alleen tot fysieke maar ook mentale uitputting kan leiden. 
• Overcompensatie: tot na werktijd blijven hangen, alle klusjes die nog 'gedaan moeten worden' op zich nemen. Veelal wordt hier naar gerefereerd als de 'held'; iemand die het allemaal maar 'even' doet. Door dit stukje overcompensatie in te zetten, zijn anderen geneigd hierop te focussen in plaats van op de kwaliteit van het werk. Eigenlijk is dit dus een manier van 'camoufleren', een afleiding. Hierdoor zien ze niet dat ik eigenlijk maar wat doe. 
• Hulp vragen is zwak: hulp vragen kan soms best een drempel zijn. Wellicht hebben we dit allemaal wel eens ervaren. De angst om te falen kan ervoor zorgen dat je dingen liever zelf oplost. Als ik er geen probleem van maak, is het er ook niet. Toch? Hierdoor kan de druk om het werk te doen nog groter worden. Je draagt het immers alleen. Inclusief een flinke dosis onzekerheid. 
• Bagatelliseren van eigen prestaties: waar problemen soms stil gehouden worden, krijgen ook prestaties veelal minder aandacht. Het kan een bepaald ongemak omhoog brengen evenals het gevoel dat de prestaties niet 'verdiend' zijn en daardoor niet echt behaald zijn. 
• Succes toekennen aan externe factoren: in het artikel van Pauline Clance and Suzanne Imes werd het veelal al genoemd: 'het is vast mijn charme, mijn uiterlijk dat ervoor zorgt dat ik successen behaal.' Door het succes toe te kennen aan deze externe factoren, ga je voorbij aan jouw eigen competenties. 

Nu ik dit zo eens doorlees, herken ik deze punten eigenlijk ook wel (deels) in mijn eetstoornis. Het alleen willen doen en het bagatelliseren van de situatie (bij anderen is het erger, het valt wel mee) bijvoorbeeld. Ik vond mezelf een aansteller met een nep-eetstoornis. Ik ervoer vaak het gevoel dat mijn eetstoornis niet erg genoeg was, waardoor ik de drang had om 'zieker' te moeten zijn. Misschien dat dit bij mij ten grondslag lag aan een stuk overcompensatie; meer restricties, meer regels, meer moeten. Alsof ik bevestiging zocht voor mijn eigen gebreken. 

Gevolgen

Wellicht dat je, nu je het bovenstaande hebt gelezen, zelf al wat gevolgen kunt bedenken die het bedriegerssyndroom met zich mee kan brengen. De kans is groot dat, zeker door het stukje overcompensatie, de persoon in kwestie vaak over zijn, haar of hun grens heen gaat, waardoor een mentale overbelasting op de loer kan liggen. Ook bestaat de kans dat het gebrek dat zij denken te hebben, op een andere manier opgevuld dient te worden. Denk hierbij aan destructieve copingsmechanismen zoals een eetstoornis of verslaving. Wat ook nog wel eens gebeurt, is dat sommigen bewust onder hun niveau een baan zoeken. Hierdoor neemt die angst dat ze onderpresteren iets af, maar kan dit op andere niveaus uiteindelijk ook tot een disbalans zorgen. Door een gebrek aan aansluiting bij jouw omgeving (collega's) bijvoorbeeld. 

Waar gaat het echt over?

Ik denk dat de kern van de achterliggende problematiek voor iedereen anders kan zijn en er hier dus ook geen pasklaar antwoord voor te bedenken is. Wat echter vaak genoemd wordt als kern, is de angst om niet genoeg te zijn, een gebrek aan zelfvertrouwen en vertrouwen in jouw eigen kunnen. Hiernaast vinden mensen die hieraan leiden het vaak lastig om plek in te nemen. Veelal maken zij zichzelf kleiner, minder belangrijk dan ze eigenlijk zijn. Iets dat bijvoorbeeld erg naar voren komt in het wegcijferen van prestaties en het bagatelliseren van de situatie. 

Wat kun je zelf doen?

• Bekijk het eens vanuit de derde persoon: soms kan het helpen om de situatie waarin je zit eens vanuit een meer 'objectieve' hoek te bekijken. Dat is lastig en vergt soms wat oefening, maar een vraag die je hierin al wat houvast kan geven is bijvoorbeeld de vraag: Stel, dit zou om een vriend of vriendin gaan. Wat zou je hem/haar adviseren? En is het antwoord hierop iets waar je zelf iets mee kunt?
• Inzicht krijgen: wellicht dat het je wat kan helpen wanneer je van jezelf weet wanneer je bepaald gedrag inzet. Wat maakt het dat je reageert zoals je reageert? Wat voor gevoelens gaan hiermee gepaard en is het helpend om er op deze manier mee om te gaan? Voor mij helpt het om, als ik merk dat dit gevoel en de angst omhoog komt, bij mezelf te raden te gaan wat dit eigenlijk betekent. Waar dit vandaan komt, of er iets is veranderd en wat ik eigenlijk nodig heb.
• Omarm je succes: ik vind het best lastig om mijn leven niet te vergelijken met anderen. Ik denk dat veel mensen dit, bewust of onbewust, ook wel doen. Soms kan dit er bij mij voor zorgen dat ik het gevoel heb dat ik onderdoe, niet snel genoeg ga als anderen. Maar is dit wel eerlijk? Het is normaal dat ieder mens een eigen tempo heeft. Doordat ik mezelf vergelijk met anderen, merk ik dat ik het gevoel heb dat het altijd meer en beter moet zijn. Ik ben vaak al bezig met iets dat (nog niet) relevant is, zonder stil te staan bij wat ik nú doe en behaal. Het is soms lastig om stil te staan bij wat je hebt bereikt, zeker als je het moeilijk vindt deze 'successen' ook echt toe te eigenen. Regelmatig probeer ik dan ook eens even achterom te kijken. Waar ben ik nu en waar kom ik vandaan? Om zo te proberen die mijlpalen, hoe groot of klein ze ook zijn, iets meer te erkennen.

Herken jij jezelf in het bedriegerssyndroom? 

Kom bij Proud2Bme gratis en anoniem in contact met lotgenoten, ervaringsdeskundigen, psychologen en dietisten. Op ons forum kun je jouw verhaal delen en/of vragen stellen. Ook kan je dagelijks met ons chatten (de agenda vind je hier). Wij staan voor je klaar.