Een psychose; wat is het eigenlijk? Hoe weet je of jij dat ook hebt en hoe weet je of jij dat juist niet hebt? Het is belangrijk een psychose op tijd te herkennen. Juist omdat er goede behandeling voor is of juist om onderscheid te maken tussen een psychose en een ernstige paniekaanval. Judith legt in dit blog uitgebreid uit hoe het is om een psychose te hebben en hoe je hier het best mee om kunt gaan. 

"De wereld om mij heen voelt vreemd en beangstigd. Wie kan ik nog vertrouwen? Waarom kijken mensen zo naar mij? Hebben zij iets tegen mij? Wat een verwardheid, de realiteit vervaagd. Elke handeling gaat moeizaam. Het liefst ben ik stil en alleen ondanks dat de eenzaamheid overheerst. Mijn concentratie verslechterd. Ik voel mij uitgeput, zelfs een arm optillen kost moeite. Flarden werkelijkheid en een enge vreemde wereld mengen zich door elkaar.

Mijn gedachten zijn kronkels waar geen vat op te krijgen is. Geluiden klinken hard en doen zelfs pijn. Smaken, geuren en kleuren vervormen. Op straat voelt het alsof ik door mensen in de gaten word gehouden en alsof ik word achtervolgd door mensen die mij iets aan willen doen. Toch zeggen mijn naasten dat er niemand om mij heen te vinden is, maar wie is er eigenlijk nog te geloven? In het donker zijn er schimmen en ben ik bang. Het geschreeuw van de stemmen in mijn hoofd en tegelijkertijd het gefluister, het maakt mij bang. Wat is de waarheid?"

Bij een psychose raakt je kort of langdurig het contact met de werkelijkheid kwijt. Wat heel beangstigend kan werken voor de persoon zelf en zijn/haar omgeving. Een psychose is geen ziekte op zich maar een groep psychiatrische verschijnselen en symptomen. Vaak loopt iemand bij de eerste psychose te lang door met de psychotische verschijnselen omdat hij/zij niet door heeft daadwerkelijk psychotisch te zijn omdat de kenmerken als realistisch worden gezien/ ervaren. Een psychose kan langzaamaan ontstaan of acuut. Het is vooral bij jonge mensen van belang dat psychotische verschijnselen tijdig worden vastgesteld. Hoe sneller hulp kan worden geboden, hoe kleiner de kans op het blijvend worden van de gesteldheid.

Wat zijn de voortekenen van een psychose?
• Gebrek aan concentratie
• Vermoeidheid
• Lusteloosheid
• Sombere stemming
• Slaapproblemen
• Achterdocht,
• Problemen in je sociale contacten
• Minder reageren op dingen die gebeuren in je omgeving
• Onlogische gedachtegangen
• Verandering in je gedrag
• Slechter voor jezelf zorgen wat betreft uiterlijke verzorging

*Het hoeft niet per se zo te zijn dat je een van deze signalen hoeft te hebben om een psychose te krijgen.

Waar heeft iemand met een psychose last van?

Iemand heeft last van positieve of negatieve symptomen. Bij negatieve symptomen verlies je iets (bijvoorbeeld energie en vrienden), bij positieve symptomen krijg je er iets bij (bijvoorbeeld wanen en hallucinaties).

Positieve symptomen

Wanen
Wanen zijn verkeerde conclusies getrokken uit ware gebeurtenissen. Het draait bij een waan vaak om de persoon zelf. De overtuigingen die je op dat moment hebt worden als werkelijkheid beschouwd.

Voorbeelden van wanen kunnen zijn:
• Achtervolgingswaan: het idee dat je achtervolgd, bedrogen of in de gaten gehouden wordt. De persoon kan het gevoel hebben dat er complottheorieën tegen hem/haar gemaakt worden
• Grootheidswaan: het idee heel geweldig, belangrijk en machtig te zijn
• Referentiewaan: het idee dat iedereen het over jou heeft. Bijvoorbeeld als je onder de mensen bent of denkt dat op tv/radio gedachten naar jou gezonden worden.
• Infideliteitswaan: het idee dat je partner je ontrouw is. Dit beeld is een gevolg van extreme jaloezie.
• Controlewaan: het idee hebben dat anderen gedachten in jouw hoofd plaatsen, dat anderen jouw gedachten wegnemen of dat je denkt dat je gedachten te lezen zijn door iedereen.

Hallucinaties 
Als iemand psychotisch is kan die dingen waarnemen die er in werkelijkheid niet zijn.
• Gehoor hallucinatie: stemmen en geluiden horen
• Gezicht hallucinatie: dingen zien
• Reuk hallucinatie: geuren ruiken
• Smaak hallucinatie: dingen proeven, vreemde smaak
• Tast hallucinatie: iets in of op je voelen
Stemmen horen is de meest voorkomende hallucinatie. Een hallucinatie is het gevolg van foutieve informatieverwerking tussen de zintuigen en de hersenen.

Verwarde gedachtegang
• Verwardheid in het denken. Het is lastig om nog helder te kunnen denken. Gedachtes gaan te snel, te langzaam of springen van de hak op de tak. Het kan lastig zijn om een zin af te maken of je vergeet het gespreksonderwerp. Ook mensen die tegen jou praten zijn lastig te volgen. Er gaan eigenlijk heel veel gedachtes door elkaar heen.
• Verwardheid in het doen. Je doet veel dingen tegelijk, maar maakt weinig/niets af. Je vergeet waar je mee bezig was. Je kan bijvoorbeeld op de fiets zitten en niet meer weten waar je heen moet. Je kan ook woorden door elkaar gebruiken of nieuwe woorden/een eigen taal verzinnen.
• Verwardheid in gevoelens. Je hebt je gevoelens niet meer onder controle. Soms kan je opeens gaan huilen, lachen of boos worden zonder reden en vaak zeer onverwachts.

Negatieve symptomen

Voorbeelden van negatieve symptomen zijn:
• Gebrek aan initiatief. Dingen die in je leven gebeuren interesseren je weinig. Het is lastig om in beweging te komen en vaak toon je een afwezige blik en ‘staar je maar vooruit'. Hierdoor kan je depressief, lusteloos en vermoeid overkomen.
• Geen zin in sociale contacten. Het interesse in vrienden verslapt, het liefst ben je alleen.
• Gevoel van ‘leegheid'.
• Nauwelijks energie. Het komt veel voor dat je heel erg moe bent en het liefst alleen maar slaapt.
• Nauwelijks concentratie. Leren, een boek lezen of een film afkijken gaat lastig. Daarnaast gaat ook het onthouden van dingen moeizaam.
• Gevoelens vervlakken. Blije/verdrietige gevoelens worden minder. Het lijkt alsof je gevoel buiten je bereik ligt en er niet bij kan.

Voorbeelden van andere verschijnselen:

• somberheid
• Verstoord dag/nacht ritme.
• Koppigheid/onredelijkheid
• Agressie/opdringerigheid
• In jezelf praten/lachen
• Gebruik van veel drugs/alcohol
• Verandering in eetlust
• Schuldgevoelens
• Motorische stoornissen
• Chaotisch gedrag

Vaak voelen mensen met een psychose zich los staan van de wereld. Als je een psychose hebt kan je aan deze symptomen echter niets doen.

De hersenen
Neurotransmitters zijn stoffen in de hersenen die informatie doorgeven van de ene zenuwcel naar de andere. Uit onderzoek blijkt dat een bepaalde neurotransmitter - het stofje dopamine - niet goed wordt overgedragen van de ene hersencel naar de andere. Het lijkt erop dat bij een psychose in bepaalde hersengebieden teveel dopamine aanwezig is (wat lijdt tot de positieve symptomen) en in andere te weinig (wat lijdt tot de negatieve symptomen). Bij een psychose raken hersenen overspoeld met prikkels omdat de minder belangrijke dingen niet goed meer weg gefilterd worden.

Hoe is een psychose te behandelen?
Vaak is medicatie (anti-psychotica) de eerste stap. Het duurt soms een tijd voor het juiste medicijn bij de juiste persoon is gevonden en vervolgens moet de medicatie vaak nog jarenlang (of levenslang) worden geslikt om een terugval te voorkomen. De medicijnen bestrijden de symptomen maar bieden geen genezing.

Daarnaast is psychotherapie/cognitieve gedragstherapie een goed en belangrijk hulpmiddel. Ook kan er sprake zijn van een opname. Een patiënt kan een gevaar zijn voor zichzelf of zijn omgeving. Een psychose kan tot hersenschade leiden waardoor een persoon bijvoorbeeld enige maanden geen boek meer kan lezen.

Een goede voorlichting is van belang voor de patiënt en zijn/haar omgeving. Als iemand die kwetsbaar is voor een psychose goed de voortekenen van een psychose bij zichzelf leert herkennen, kan er op tijd hulp gezocht worden.

Wie zijn er vatbaar voor een psychose?
Over de hele wereld zijn er mensen met een psychose. Een psychose komt het meeste voor tussen 16-30 jaar en na het 25e levensjaar neemt de kans op een psychose af.

Er zijn twee belangrijke factoren of iemand een psychose krijgt:
• De kwetsbaarheid van iemand om een psychose te krijgen.
• De stress die een persoon ondervindt

Een lichamelijke aandoening of traumatische en stressvolle gebeurtenis kan een aanleiding zijn voor een psychose. Psychotische symptomen zijn vooral bekend bij schizofrenie en andere psychiatrische stoornissen zoals een bipolaire stoornis. Een postnatale psychose kan ook voorkomen, dat is een psychose tijdens/na de zwangerschap, dit komt door de hormonale schommelingen. Ook kan een psychose voortkomen uit een hevige depressie of burn-out. Ongeveer 3 %van de mensen krijgt op enig moment in hun leven een psychotische episode en ongeveer 1% heeft schizofrenie.

Een psychose kan ook voortkomen uit drugsgebruik of een alcoholvergiftiging. XTC, cocaïne, amfetamine, mariuhuana, cannabis, opium, zijn voorbeelden van middelen die bij (daarvoor kwetsbare) mensen psychoses kunnen oproepen. LSD heeft zelfs de bedoeling (en werking) om psychotische belevingen op te roepen.

Psychotische stoornissen
In het psychiatrisch handboek DSM-IV worden de volgende psychotische stoornissen onderscheiden:
• Schizofrenie
• Schizofreniforme stoornis
• Schizoaffectieve stoornis
• Waanstoornis
• Acute psychotische stoornis
• Gedeelde psychotische stoornis
• Psychotische stoornis door een somatische aandoening
• Psychotische stoornis door middelengebruik
• Psychotische stoornis niet anderszins omschreven (restgroep)

Haar eigen ervaring
Uit eigen ervaring kan ik zeggen dat een psychose een heftige gebeurtenis is met een grote impact op je leven. Je staat als het ware even ‘buiten de samenleving'. Het lastige is ook dat je omgeving je vaak niet helemaal begrijpt. Ook weet ik dat het moeilijk is om naar buiten te brengen wat je beleeft uit angst dat mensen je ‘gek of raar' zullen vinden. Het voelt vaak eenzaam en onwerkelijk. Het is belangrijk dat als je denkt dat je een psychose voelt aankomen er op tijd bij bent en het aangeeft. Ook kan het heel lastig zijn om iemand in jou omgeving te hebben die psychotisch is, het is lastig er vat op te krijgen en het te kunnen begrijpen. Het kan fijn zijn om naar lotgenoten te zoeken om zo te weten dat je er niet alleen voor staat. Bovendien is het goed informatie op te zoeken en te leren wat een psychose precies is en hoe je er het beste mee om kan gaan. Ook is het verstandig naar een gerichte behandeling te zoeken maar wees daarbij kritisch.

Zelf ben ik in opgenomen geweest bij een GGZ behandeling (die goed aangeschreven staat) waar ik mij nauwelijks gehoord voelde. Ik heb niet veel meer gedaan dan kaartspelletjes gespeeld, kleurplaten gekleurd en gebadmintond. Er werd nauwelijks gepraat over hoe een psychose voelt, hoe je denkt, hoort en ziet en hoe je daar bovendien het beste mee om kan gaan. Wanneer ik aangaf dat het niet goed met mij ging werd daar vrij weinig meegedaan en nauwelijks met mij gepraat. Voor mijn gevoel werd ik daar eigenlijk aan mijn lot overgelaten, het lastige was dat ik op dat moment niet beter wist. Achteraf had ik verder moeten gaan zoeken naar iets wat beter bij mij paste. Er zijn namelijk een hoop behandelingen die je ook juist heel goed kunnen helpen. 

Daarom wil ik iedereen meegeven (dit geld eigenlijk voor elke behandeling voor welke stoornis dan ook), ga op zoek naar een behandeling die voor jou (of iemand in je omgeving) werkt en blijf actief op zoek naar iets wat jou kan helpen!

Probeer structuur te houden in de dag: zoek naar een dagbesteding en iets waar jij je rust in vindt. Zoek ook steun in je omgeving, je hoeft het niet alleen te doen. Het alleen doen maakt het zo veel zwaarder. Soms is het lastig om te zien dat mensen voor je klaar staan omdat je niet van jezelf houdt, maar toch zijn die mensen er wel.

Blijf niet te lang rondlopen met gedachten die je kapot kunnen maken, deel ze, accepteer ze soms en werk aan ze. Geloof in je eigen kracht. Blijf volhouden, proberen en hou hoop, moed en vertrouwen!!