Eric van Furth over Emma Wil Leven
Gepost op Woensdag 23 november 2016 00:12 door Redactie in Artikelen over eetstoornissen.
Een gesprek met professor Eric van Furth, voorzitter van de Nederlandse Academie voor Eetstoornissen (NAE), naar aanleiding van de documentaire Emma wil Leven, uitgezonden op dinsdag 22 november op NPO3. Heb je de documentaire gemist, dan kan je deze hier terugkijken. Lees ook de blog van ervaringsdeskundige Nouska: Emma wil leven, jij ook?
Wat vindt u van de documentaire?
Het is een indrukwekkende film over de strijd van Emma tegen haar anorexia nervosa. Ik vond het aangrijpend en emotioneel om te zien hoe zij vecht en uiteindelijk overlijdt. Ik was geraakt door haar eenzaamheid en het feit dat zij zo ver weg van familie en vrienden overlijdt.
Anorexia nervosa is een ernstige ziekte...
Ja, in vergelijking met andere psychiatrische stoornissen is anorexia nervosa de stoornis met het hoogste sterftecijfer. Ten gevolge van uitmergeling, ondervoeding en ook zelfdoding overlijdt ongeveer 10% van alle patiënten. Hoe langer de ziekte bestaat hoe hoger het sterftecijfer.
Hoeveel patiënten met anorexia nervosa zijn er in Nederland?
In Nederland zijn naar schatting 7.000 vrouwen en 700 mannen met anorexia nervosa, 20.000 vrouwen met boulimia nervosa en ongeveer 90.000 volwassen mannen en vrouwen met een eetbuienstoornis.
Emma was pas 18 jaar
Een overlijden op de kinderleeftijd is altijd vreselijk. Ik heb Emma zelf niet gekend en ik kan dus ook niet specifiek ingaan op haar situatie. Als ik Emma wel gesproken had was ik overigens gebonden aan mijn beroepsgeheim, wat niet eindigt bij de dood. Ik wil dus liever in het algemeen ingaan op de thema's die deze film aansnijdt.
Is er hoop voor iemand met een hele ernstige vorm van anorexia nervosa?
Ik denk dat er altijd hoop is op herstel. Er zijn vrouwen die soms zelfs na decennia te hebben geworsteld met een eetstoornis een grote mate van herstel vinden. Zeker bij jongeren mag je mijn inziens nooit opgeven. Er zijn altijd behandelmogelijkheden en soms moet je na een aantal behandelingen weer van voren af aan beginnen.
Patiënten horen soms dat zij uitbehandeld zijn...
Ik vind dat een vreselijke term, die professionals niet in de mond zouden moeten nemen. Als een behandeling niet lukt in een bepaalde instelling dan vraag je een collega van een andere instelling in consult of je verwijst naar een specialist of een TOPGGz afdeling.
Soms wordt er een palliatief beleid ingezet. Dat is niet meer gericht op genezing maar op het verlichten van het lijden. Wat je soms ziet is dat de patient, haar naasten, de huisarts en ander hulpverleners uitgeput raken en zich machteloos voelen door de vaak jarenlange strijd zonder blijvend herstel. Ik begrijp die gevoelens heel goed, maar juist dan is het belangrijk buiten je eigen systeem te kijken en vooral tijdig te verwijzen naar een (hoog)specialistisch centrum.
Als behandelaar en als instelling is het belangrijk de grenzen van je kunnen te onderkennen. Patiënten met een heel laag gewicht of zelf een levensbedreigende situatie horen goede medische en psychiatrische zorg te krijgen in een daarvoor toegeruste setting.
In de film komt ook dwangbehandeling even aan de orde...
Bijna alle patiënten met een eetstoornis worden vrijwillig en ambulant behandeld, juridische maatregelen en dwangbehandeling willen wij als het even kan vermijden. Juist omdat het bij eetstoornissen zo gaat over autonomie en controle. Maar als het nodig is moeten wij dwangbehandeling niet uit de weg gaan. Door een extreem ondergewicht en de gevolgen van ondervoeding werkt het brein ook niet meer zo goed. Het beoordelingsvermogen ten aanzien van eten en gewichtsherstel kan aangetast zijn en de wilsbekwaamheid terzake kan ontbreken. Juist dan is het belangrijk, in nauw overleg met naasten, een verstandig behandelbeleid te bepalen. Ouders zijn onze belangrijkste bondgenoten in het herstel van jongeren met een eetstoornis.
Hoe is de kwaliteit van de behandeling in Nederland?
Nederland heeft, in vergelijking met de rest van Europa, een uitstekend georganiseerde zorg voor deze doelgroep, met een uitstekende kwaliteit. Van de NAE zijn 24 gespecialiseerde instellingen lid en ongeveer 150 individuele professionals. Alle lidinstellingen bieden ambulante behandeling en een groot aantal dagbehandeling en klinische behandeling. Er zijn meer dan genoeg klinische bedden in Nederland.
Wat kan verbeterd worden aan de zorg in Nederland?
Idealiter zouden wij willen voorkomen dat mensen eetstoornissen ontwikkelen. Daarnaast is het zo dat hoe eerder een eetstoornis herkend en onderkend wordt hoe sneller ouders en professionals iemand kunnen helpen te herstellen. Dat bespaart veel leed bij allen. Daarnaast verwacht ik dat de Zorgstandaard Eetstoornissen, die begin 2017 verschijnt, beschrijft wat volgens het veld normatief goede zorg is. Dat geeft houvast voor professionals.
Wat deed de documentaire met jou?
Gerelateerde blogposts
37
Reacties
Maartje - Woensdag 23 november 2016 00:23
Ja! Altijd kans op herstel en zeker bij zo' n jong meisje. Mij deed het pijn dat ze stierf zonder haar ouders of geliefden erbij en ben verbijsterd dat er gesproken wordt over haar eigen wil terwijl ik realiteitsverlies en wilsonbekwaamheid zag. Integere film maar het roept heel veel vragen en behoefte te praten op
Dank voor de heldere reactie!
Dank voor de heldere reactie!
xanoniem - Woensdag 23 november 2016 00:33
na het zien van de docu, heb ik huilend mn moeder gebeld en eindelijk verteld dat ik een eetstoornis heb en al een jaar hiervoor in behandeling ben (zonder haar weten). Grote stap, goede stap!
Birdy - Woensdag 23 november 2016 00:38
@ xanoniem: knap van je, echt heel goed! Ik hoop dat je nu steun kunt krijgen van je moeder!
Dreamaboudmyself - Woensdag 23 november 2016 00:50
Emma wil leven dat was de naam van de documentaire.
De tekst van de documentaire zegt veel over wat ik zag in de documentaire.
Het meisje was in behoorlijke tweestrijd vooral bezig met leven en dood.
Normaal lijkt iemand vooral te focussen om herstel dat zag ik wel en niet. Ik denk zeker dat er herstel mogelijk is. En dat hulpverleners nou samen moeten werken met andere instanties om te kijken naar mogelijkheden voor behandeling.
Want ik moeilijk vond om te zien dat de ouders geen afscheid hebben kunnen nemen maar via de telefoon de stem van hun dochter voor het laats hoorde dat vond ik ik verdrietig.
Verder vond ik het wel heel mooi te zien hoe de mensen in de kliniek in portegal met haar op gingen het was misschien intime maar ik denk in deze situatie vond ik het zeer passelijk omdat het meisje had nabijheid hard nodig het gevoel die ze kreeg dat ze het niet alleen hoefde te doen vond ik heel mooi om te zien.
Ook vond ik juist heel goed dat carmen haar toe sprak dat het eten naar zandbak smaakte dat carmen hier duidelijk over was dat er geen deal te sluiten viel, dat ze eerlijk was dat emma dood zou gaan als ze niet ad. Het was confronterend maar wel juiste woorden.
Wat me opviel is ook dat emma keer op keer wilde vechten en weer wilde eten maar dat ze de overwinning niet heeft gered dit vind ik echt spijtig zeker op 18 jarige leeftijd.
Dat de wens van Portugal id gerealiseerd voor haar vind ik echt tof hoe hulpverleners zich hiervoor in hebben gezet. Verder denk ik dat emma de documentaire gemaakt heeft om te laten zien dat het waarschijnlijk 2 kanten uit kon gaan en dat ze anderen wilt waarschuwen dat het daadwerkelijk fout gaat.
Ik zag eenzaamheid en dat vond ik verdrietig. Verder realiteitsverlies was er nauwelijks en dat vond ik zo zielig voor haar. Gewoon de eetstoornis werd de baas over haar leven en dat vond ik heel naar te zien hoe het uiteindelijk is afgelopen.
Deze documentaire heeft veel bij me los gemaakt maar ook inzichten gegeven.
Ik heb tranen laten vallen hoe intens en zo mooi te zien hoe het in de hulpverlening ook kan gaan.
Bedank ook de ouders van emma dat ze dit stuk met ons hebben gedeelt. En heel veel sterkte voor de toekomst.
Liefs xx dream
De tekst van de documentaire zegt veel over wat ik zag in de documentaire.
Het meisje was in behoorlijke tweestrijd vooral bezig met leven en dood.
Normaal lijkt iemand vooral te focussen om herstel dat zag ik wel en niet. Ik denk zeker dat er herstel mogelijk is. En dat hulpverleners nou samen moeten werken met andere instanties om te kijken naar mogelijkheden voor behandeling.
Want ik moeilijk vond om te zien dat de ouders geen afscheid hebben kunnen nemen maar via de telefoon de stem van hun dochter voor het laats hoorde dat vond ik ik verdrietig.
Verder vond ik het wel heel mooi te zien hoe de mensen in de kliniek in portegal met haar op gingen het was misschien intime maar ik denk in deze situatie vond ik het zeer passelijk omdat het meisje had nabijheid hard nodig het gevoel die ze kreeg dat ze het niet alleen hoefde te doen vond ik heel mooi om te zien.
Ook vond ik juist heel goed dat carmen haar toe sprak dat het eten naar zandbak smaakte dat carmen hier duidelijk over was dat er geen deal te sluiten viel, dat ze eerlijk was dat emma dood zou gaan als ze niet ad. Het was confronterend maar wel juiste woorden.
Wat me opviel is ook dat emma keer op keer wilde vechten en weer wilde eten maar dat ze de overwinning niet heeft gered dit vind ik echt spijtig zeker op 18 jarige leeftijd.
Dat de wens van Portugal id gerealiseerd voor haar vind ik echt tof hoe hulpverleners zich hiervoor in hebben gezet. Verder denk ik dat emma de documentaire gemaakt heeft om te laten zien dat het waarschijnlijk 2 kanten uit kon gaan en dat ze anderen wilt waarschuwen dat het daadwerkelijk fout gaat.
Ik zag eenzaamheid en dat vond ik verdrietig. Verder realiteitsverlies was er nauwelijks en dat vond ik zo zielig voor haar. Gewoon de eetstoornis werd de baas over haar leven en dat vond ik heel naar te zien hoe het uiteindelijk is afgelopen.
Deze documentaire heeft veel bij me los gemaakt maar ook inzichten gegeven.
Ik heb tranen laten vallen hoe intens en zo mooi te zien hoe het in de hulpverlening ook kan gaan.
Bedank ook de ouders van emma dat ze dit stuk met ons hebben gedeelt. En heel veel sterkte voor de toekomst.
Liefs xx dream
Marre - Woensdag 23 november 2016 07:18
Ik heb samen met mijn dochter gekeken. Wel even getwijfeld of ik dit wel wilde zien, misschien te confronterend.. Mijn dochter heeft ook anorexia gehad maar toen was ze al volwassen. Herkende wel dingen in de documentaire maar gelukkig heeft mijn dochter net op tijd de knop om kunnen zetten toen ze in zag dat ze zo niet meer verder kon en ook niet verder wilde. Wilde ook zeker niet opgenomen worden ( dat werd nog met haar besproken ) en niet worden gedwongen om te eten. Samen zijn we de strijd aangegaan en uiteindelijk heeft ze die ( lichamelijk ) gewonnen. Regelmatig komt dat anorexia stemmetje nog terug en de ene keer kan ze dit negeren een andere keer niet, dan worden de calorieën weer geteld en moet ze weer meer bewegen. We hebben gisterenavond wel samen wat traantjes gelaten. Het is natuurlijk wel verklaarbaar dat ik deze docu met andere ogen heb gezien dan mijn dochter. Maar beiden waren en zijn we er wel van overtuigd dat we blij zijn dat ze er nog is al is de strijd nog lang niet helemaal gestreden en zal deze vreselijke ziekte nooit helemaal uit haar hoofd verdwijnen. Ik ben er lang nog mee bezig geweest, boosheid, angst(, terugval ? ) respect voor Emma en iedereen om haar heen die zo lief voor haar waren, en nog veel meer emoties die als een rollercoaster door me heen gingen. Van een prachtige meid naar een heel fragiele jong vrouw die zo graag wilde leven maar het niet meer redde....Toch blij dat ik heb gekeken. Heel veel sterkte voor iedereen die met deze vreselijke ziekte te maken heeft !! Liefs Marre
Merel - Woensdag 23 november 2016 07:24
Ik ben wel wat wakker geschud door het zien van de documentaire. Ik was terug aan het vechten tegen de stem van de eetstoornis en dacht even er gewoon weer volledig in mee te gaan en weer heel erg te gaan afvallen...
Maar door te zien dat zij zelfs op het randje van de dood niet meer dan 650 kcal kon eten, ook al wou ze leven, herinnert me eraan dat je omdenduur de controle kwijt bent.... Ik wil niet terug in die spiraal vallen.
Maar door te zien dat zij zelfs op het randje van de dood niet meer dan 650 kcal kon eten, ook al wou ze leven, herinnert me eraan dat je omdenduur de controle kwijt bent.... Ik wil niet terug in die spiraal vallen.
---- - Woensdag 23 november 2016 07:48
Ik las net kritiek van iemand op de docu. Ze zei dat Anorexia geen ziekte is, maar een stoornis. Dat je er toe aangezet kunt worden, door de "healthy hype'' of bijvoorbeeld extreem dunne modellen. Overigens hoeft dat dan niet hetzelfde te zijn als dat het je eigen schuld is, natuurlijk!
Het antwoord op dit vraagstuk is misschien dezelfde als op de vraag: Zou anorexia bestaan als al deze triggers van dit moment er niet waren?
Het antwoord op dit vraagstuk is misschien dezelfde als op de vraag: Zou anorexia bestaan als al deze triggers van dit moment er niet waren?
XxVisje - Woensdag 23 november 2016 08:18
Ik vind dit interview echt een steek in de rug naar behandelaren die wel over Emma gesproken hebben (op haar nadrukkelijke verzoek). En probeer nou eens te leren van wat er beter kan i.p.v. te zeggen dat de zorg voor eetstoornissen in Nederland 'al heel goed is'. Dat gaat niet alleen over het aantal beschikbare bedden, maar vooral ook over benadering.
Koortje - Woensdag 23 november 2016 08:20
Ik vond de docu heftig maar wel goed .wat een ellendige ziekte.en herkenbaar.het beangstigd me wel.dat ook ik dat in me heb .maar tegelijk vecht ik er wel tegen en ben op weg.goed dat deze uitzending er was.ik stuit heel veel op onbegrip en hopelijk zien mensen hierdoor ook de strijd die we leveren
Lamilee - Woensdag 23 november 2016 08:31
Eric van Furth, antwoord vraag 3: BESTAAT NAO ÜBERHAUPT NOG OF WORDT DAT VOOR HET GEMAK WEER EVEN VERGETEN?!
Lamilee - Woensdag 23 november 2016 08:32
No offense naar de docu overigens, prachtig gedaan en goed dat dit onderwerp weer eens belicht wordt ... ik hoop oprecht dat Emma nu rust heeft
Lisa - Woensdag 23 november 2016 09:58
Er kan nog zoveel verbeterd worden aan de behandelmethoden in NL. Ik hoop dat er goed geluisterd wordt naar ex-patienten en dat het "straffen en belonen-beleid" inmidels nergens meer wordt toegepast. Een verkeerde behandeling heeft zo'n ongekend averechts effect. Bied anorexia patienten een alternatief voordat je hen iets afneemt! Voor Emma kwam de juiste behandeling helaas te laat...
Afz: een (na 12 jaar anorexia) volledig genezen ex-patient
Afz: een (na 12 jaar anorexia) volledig genezen ex-patient
Belle - Woensdag 23 augustus 2017 13:31
En wat is een goed alternatief?
Miriam, moeder - Woensdag 23 november 2016 10:12
Erg indrukwekkend. Het laat heel goed zien wat een monster anorexia eigenlijk is, een moordenaar. Dat ze met al die liefdevolle hulpverleners met al hun passie en toewijding en liefde uiteindelijk in Portugal toch als zand door de vingers glijd en het niet voor elkaar krijgt haar eten tot zich te nemen. Het is echt een dodelijke psychische ziekte. Verschrikkelijk. In t beginstadium lijk je als meisje controle over je eten te hebben, maar t wordt heel sneaky overgenomen door de es en uiteindelijk "anna" . Hopelijk een eye-opener voor velen. Dat hoopte Emma ook.
Toch heb ik als moeder van een dochter met een es alleen gekeken , want ik weet niet zo goed wat t zal doen voor mijn dochter dit in dit proces. Ze zal er ongetwijfeld van schrikken of het haar lam leggen. "De stem" is zo sterk en krachtig.
In de fase waarin wij zitten is de kracht van ouders zo belangrijk, dat vond ik hartverscheurend om te zien dat haar ouders haar in Portugal hebben moeten loslaten.
Zeer aangrijpende docu en dank voor uw toelichting heer Furth, er blijft altijd hoop.
Toch heb ik als moeder van een dochter met een es alleen gekeken , want ik weet niet zo goed wat t zal doen voor mijn dochter dit in dit proces. Ze zal er ongetwijfeld van schrikken of het haar lam leggen. "De stem" is zo sterk en krachtig.
In de fase waarin wij zitten is de kracht van ouders zo belangrijk, dat vond ik hartverscheurend om te zien dat haar ouders haar in Portugal hebben moeten loslaten.
Zeer aangrijpende docu en dank voor uw toelichting heer Furth, er blijft altijd hoop.
Chocolate - Woensdag 23 november 2016 10:17
@--- - anorexia is niet een ziekte van deze tijd. Het heeft altijd al bestaan, alleen is er nu meer bekend over. Er zijn zelfs vele gevallen bekend van eeuwen terug.
Wies - Woensdag 23 november 2016 10:25
@Lisa
We weten niet of dit wel echt de juiste behandeling was. Ik ken helaas ook jonge vrouwen die ook na deze behandeling niet zijn genezen en weer terecht kwamen in opname bij andere eetstoornis instanties of alsnog zijn overleden.
We weten niet of dit wel echt de juiste behandeling was. Ik ken helaas ook jonge vrouwen die ook na deze behandeling niet zijn genezen en weer terecht kwamen in opname bij andere eetstoornis instanties of alsnog zijn overleden.
Lisa - Woensdag 23 november 2016 11:10
@ Wies.. Dank voor je reactie en helemaal waar. Maar ik denk wel dat het hard nodog is dat naar beter maatwerk behandeling gekeken wordt. Ik kan uiteraard alleen uit eigen ervaring spreken. In mijn tijd was er maar 1: straffen en belonen.
Floor* - Woensdag 23 november 2016 11:22
@lamilee: NAO bestaat in het nieuwe dsm niet meer. Vanaf 2017 is het de bedoeling dat alle instellingen volledig zijn overgestapt op het dsm5: dus het is ook vrij logisch dat het niet meer genoemd wordt.
xsnoesje - Woensdag 23 november 2016 11:30
ik kan me nou niet bepaald vinden in dit interview
de docu daarentegen vond ik erg indrukwekkend en daaruit bleek gelukkig wel dat star blijven vasthouden aan bestaande behandelmethodes geen goed plan is
de docu daarentegen vond ik erg indrukwekkend en daaruit bleek gelukkig wel dat star blijven vasthouden aan bestaande behandelmethodes geen goed plan is
myrthe - Woensdag 23 november 2016 12:26
@ floor* en lamilee: er bestaat nog wel een soort NAO in de dsm 5, met de naam: andere gespecificeerde voedings- of eetstoornis, de code (elke dsm diagnose heeft een code) is: 307.59. In deze diagnose kan een onderscheid gemaakt worden tussen: 1 atypische anorexia, 2 boulimia nervosa (met te lage frequentie en of beperkte duur), 3 eetbuistoornis,4 purgeerstoornis en 5 nachtelijk eetsyndroom. Ik heb de dsm 5 naast mij liggen dus deze info klopt echt
Rosa_Hope - Woensdag 23 november 2016 12:27
heftige documentaire
XX - Woensdag 23 november 2016 12:29
Ik kan me ook niet vinden in dit interview. De eetstoorniszorg goed in Nederland? Laat me niet lachen en kom onder die steen vandaan!
Ik vond de docu heel heftig. De liefdevolle benadering is iets wat ik heel bijzonder vond. Dat is wat meiden/jongens met een es nodig hebben. En de boodschap van Emma: samen werken in de zorg, luister daar naar en ga niet allemaal op je eigen eilandje zitten.
Heel goed dat deze docu op tv is geweest.
Ik vond de docu heel heftig. De liefdevolle benadering is iets wat ik heel bijzonder vond. Dat is wat meiden/jongens met een es nodig hebben. En de boodschap van Emma: samen werken in de zorg, luister daar naar en ga niet allemaal op je eigen eilandje zitten.
Heel goed dat deze docu op tv is geweest.
XxVisje - Woensdag 23 november 2016 12:34
Pre-cies! @xxSnoesje en @XX
Lily - Woensdag 23 november 2016 12:52
Inderdaad XxVisje en XX.... beweren dat de eetstoorniszorg in vergelijking met andere landen al heel goed is... Pff... Dat is gewoon niet zo.. Er zijn genoeg patienten die overlijden.. patienten die tussen wal en schip belanden vanwege comorbiditeit en BMI eisen etc... En waarom vergelijken met andere landen? Elke ES patient die overlijdt is er één teveel!!!!!!!!!!!!!!!!!!!!!!! En dan de groep die niet komt te overlijden, maar waarbij niet adequaat het werkelijke probleem wordt aangepakt.. symptoomverschuiving... en andere stoornissen die weer verergeren.. Een ES staat niet op zichzelf... Patienten zijn mensen, geen pakketje van stoornissen die je 1 voor 1 kan behandelen?? Het is belangrijk dat je de emotionele ontwikkeling weer op gang brengt door middel van behandeling... Deze is lang voordat de ES tot uiting kwam al gestagneerd.. Als je dit doet... heb je ook geen symptoomverschuiving en comorbiditeit meer na afloop van een behandeling.
Nila - Woensdag 23 november 2016 13:03
Na de docu lees ik allemaal negatieve berichten over de huidige hulpverlening. Zonde. Dat Emma niet beter is geworden, betekent niet per definitie dat er wat mankeert aan de hulpverlening. Die heeft zijn best gedaan en Emma ook. Laten we niet de hulpverlening, maar de eetstoornis de schuld geven.
Er is veel goede hulp te vinden. Misschien is het soms even zoeken, maar veel mensen worden uiteindelijk beter met de hulp die er op dit moment is voor eetstoornissen, waaronder ik zelf.
Als je nog niet de juiste hulp hebt gevonden, blijf dan zoeken en praten. Hulp is heel persoonlijk, maar er is vast iets te vinden wat bij jou past.
Er is veel goede hulp te vinden. Misschien is het soms even zoeken, maar veel mensen worden uiteindelijk beter met de hulp die er op dit moment is voor eetstoornissen, waaronder ik zelf.
Als je nog niet de juiste hulp hebt gevonden, blijf dan zoeken en praten. Hulp is heel persoonlijk, maar er is vast iets te vinden wat bij jou past.
Anonymous - Woensdag 23 november 2016 13:28
Idd Nila, mooi gezegd.
Een eetstoornis is een gevecht met.een monster in jezelf.zelfs.in Portugal kon dit meisje niet gered worden. Omdat de eetstoornis haar al had verwoest en gemaakt tot een verschrompeld hoopje mens wat nauwelijks kon lopen eten, praten. Haar hele gezichtsuitdrukking was verdwenen. Ze was aan t strijden met haar laatste kracht. Allemaal heel erg. Maar zij is er niet meer omdat het monster in haar haar in haar macht had.
Maar vergeet even de docu..wie dit ook leest het gaat om jou.. denk aan jezelf. Blijf praten. Zoek hulp. En vooral proberen te vertrouwen op wat voor jou werkt. Soms is het zoeken. En al heb je het gevonden het zal altijd een strijd blijven. Laat dat monster niet winnen door dingen af te wijzen. Maar probeer en als t niet werkt...zoek dan verder. keep on fighting!!
Een eetstoornis is een gevecht met.een monster in jezelf.zelfs.in Portugal kon dit meisje niet gered worden. Omdat de eetstoornis haar al had verwoest en gemaakt tot een verschrompeld hoopje mens wat nauwelijks kon lopen eten, praten. Haar hele gezichtsuitdrukking was verdwenen. Ze was aan t strijden met haar laatste kracht. Allemaal heel erg. Maar zij is er niet meer omdat het monster in haar haar in haar macht had.
Maar vergeet even de docu..wie dit ook leest het gaat om jou.. denk aan jezelf. Blijf praten. Zoek hulp. En vooral proberen te vertrouwen op wat voor jou werkt. Soms is het zoeken. En al heb je het gevonden het zal altijd een strijd blijven. Laat dat monster niet winnen door dingen af te wijzen. Maar probeer en als t niet werkt...zoek dan verder. keep on fighting!!
Lily - Woensdag 23 november 2016 14:10
Niemand hoeft te overlijden aan een ES..... tot de laatste adem is er hoop.. Als de omgeving onvoldoende voor herstel met de patient meevecht (en beweert dat het uit de patient zelf moet komen... die op dat moment volledig wordt gecontroleerd door de ES) dan lukt het in ieder geval niet om te herstellen... Een ES is geen keuze... herstel ook niet..
Er zijn genoeg patienten in Nederland die niet goed kunnen worden geholpen... "soms even zoeken naar passende hulp".... dat klopt dus niet... Die tussen wal en schip belanden.. patienten waarbij nergens een behandeling succesvol wordt afgerond.. met welke insteek dan ook... eerst de persoonlijkheidsproblematiek in kliniek A... (oeps de ES rukt weer op) dan door naar kliniek B voor de ES... dan weer door naar een gesloten afdeling want de persoonlijkheidsproblematiek overheerst.. of een depressie/ trauma of wat dan ook... Ik ken patienten die zo jarenlang "rondshoppen" en nergens goed worden geholpen.... en ook komen te overlijden.
Er zijn genoeg patienten in Nederland die niet goed kunnen worden geholpen... "soms even zoeken naar passende hulp".... dat klopt dus niet... Die tussen wal en schip belanden.. patienten waarbij nergens een behandeling succesvol wordt afgerond.. met welke insteek dan ook... eerst de persoonlijkheidsproblematiek in kliniek A... (oeps de ES rukt weer op) dan door naar kliniek B voor de ES... dan weer door naar een gesloten afdeling want de persoonlijkheidsproblematiek overheerst.. of een depressie/ trauma of wat dan ook... Ik ken patienten die zo jarenlang "rondshoppen" en nergens goed worden geholpen.... en ook komen te overlijden.
Miekio - Woensdag 23 november 2016 14:11
Van mij mag dit veel breder worden getrokken. Niet alleen behandeling van eetstoornissen, maar elk andere psychische, lichamelijke of psychiatrische ziekte.
Ja, er zijn behandelprotocollen, maar het is niet meer dan dat.
Voor sommigen werkt het een, voor anderen het ander. Maar er zijn er ook bij waarbij geen protocol helpt.
Luister naar de patient of de client. Ga in overleg, en menselijkheid tonen (een verpleegkundige die een traantje laat, of een "liefdevolle" aanpak zoals de getoonde knuffels uit de documentaire) is niet slecht. In tegendeel.
Sta ervoor open dat je als hulpverlener niet alleswetend bent, zelfs niet als je tientallen jaren hebt gestudeerd.
Ja, er zijn behandelprotocollen, maar het is niet meer dan dat.
Voor sommigen werkt het een, voor anderen het ander. Maar er zijn er ook bij waarbij geen protocol helpt.
Luister naar de patient of de client. Ga in overleg, en menselijkheid tonen (een verpleegkundige die een traantje laat, of een "liefdevolle" aanpak zoals de getoonde knuffels uit de documentaire) is niet slecht. In tegendeel.
Sta ervoor open dat je als hulpverlener niet alleswetend bent, zelfs niet als je tientallen jaren hebt gestudeerd.
Deniz - Woensdag 23 november 2016 15:58
Ik vond het een mooie docu, maar de hulp is nog lang niet goed. Teveel mensen vallen nog steeds buiten de boot. Ik vond het mooi dat ze Emma het gunden op haar manier, het had gekund, maar dan eerder, zoals ze zelf ook eigenlijk een jaar eerder al wenste, maar misschien had ze het toch overleefd in Portugal, als ze net iets minder verzwakt was geweest. Een eetprobleem is een maatschappelijk probleem, vind ik. We leven te technisch oa. Dat komt door de machthebbers. Met techniek houden zij controle over de massa. Die massa probeert te voldoen aan de 'eisen' maar velen voelen zich er niet ECHT goed bij en buiten de eisen gaat iedereen zijn eigen leven leiden en afhankelijk van hou je je werkelijk voelt en je je plek voelt in het geheel, is dat positief of negatief. Eetstoornissen zijn in mijn beleving gevoelsmatige problemen die nog steeds veelal met 'technische' middelen en methoden worden opgelost. De 'die-hards' overleven dat niet.
N - Woensdag 23 november 2016 16:09
.Zelfvertrouwen en zelfliefde gun ik meisjes die er zo aan toe zijn. Het niet eten is zelf beschadiging. Het is net zoiets als automutileren... je straft jezelf. Je respecteert jezelf en het leven niet.
Niet bij iedereen maar denk ook dat het een kreet om hulp en aandacht is.
En het niet voelen...
Niet bij iedereen maar denk ook dat het een kreet om hulp en aandacht is.
En het niet voelen...
Miku - Woensdag 23 november 2016 16:11
De docu riep bij mij veel vragen op: ik snapte haar wens naar Portugal te gaan helemaal. Maar wat ik bij haar en andere gevallen nooit heb gesnapt is hoe je uitbehandeld kunt raken als het slechter met je gaat. Zo verliet ik ook de eerste kliniek: ik was on behandelaar. Ik was toen pas een half jaar intern in behandeling en kreeg het moeilijk toen ik mijn steefgewicht naderde. Dat is toch veel te snel om iemand op te geven? Gelukkig kwam ik daarna wel op andere plekken terecht die wel wilden behandelen maar toch. En zodra ze zegt voor het leven te kiezen: waarom dan niet eerst helpen haar lichaam gezonder te maken met sondevoeding? Als je zo slecht bent is zelf eten opzich al vermoeiend genoeg. Wel vond ik de liefdevolle benadering in Portugal heel goed. In Amerika is een kliniek die dat ook doen en die hebben een heel hoog genezingspercentage. Maar goed: het blijft altijd moeilijk en ik denk dat Portugal misschien ook niet meer echt met de insteek was gedaan om haar te redden al hoopte iedereen dat natuurlijk wel, maar meer haar laatste wens, na het maken van een documentaire, in te willigen. Maar ondanks dat ik het een beetje snap, denk ik er toch heel dubbel over. Net als over dwangvoeding. Als ze dwangvoeding nou met zoveel liefde zouden combineren als dat de behandelaars in Portugal gaven zouden kunnen combineren, zou het dan misschien wel meer effect hebben. Of misschien maar ietsje meer liefde en psychische begeleiding. Maar das makkelijk gezegd voor mij die geen dwangvoeding hoeft toe te passen op iemand.
Jennifer - Woensdag 20 juni 2018 10:48
Hoe heet die kliniek in Amerika?? Ik zie dat je bericht al 2 jaar oud is, maar ik zoek dringend hulp voor een goede vriendin van mij die er nu net zo aan toe is als Emma. In Portugal bieden ze deze hulp niet meer. Dat is alleen eenmalig gedaan voor Emma. Nergens in Nederland is zulke hulp te vinden. De groep anorexia patienten met ernstig ondergewicht laten ze in de kou staan. Die worden nergens meer geholpen. Nu zoek ik dus wanhopig hulp ergens anders, desnoods in Amerika.
Hopelijk lees je dit bericht nog, 2 jaar na data. Alvast bedankt!
Hopelijk lees je dit bericht nog, 2 jaar na data. Alvast bedankt!
Deetje - Woensdag 23 november 2016 17:19
Ik heb de docomontere met tranen in mijn ogen gekeken ❤️🙏🏻
Het heeft mij echt geraakt...
Het maakt me ook wel een beetje bang ..
Maar lieve Emma , ik heb je helaas nooit ontmoet want je leek me echt een hele leuke en aardige meid.
Rust in vreden ❤️🙏🏻💋
Ik hoop dat je in de hemel zinder je eetstoornis veder kunt leven ❤️✨
Het heeft mij echt geraakt...
Het maakt me ook wel een beetje bang ..
Maar lieve Emma , ik heb je helaas nooit ontmoet want je leek me echt een hele leuke en aardige meid.
Rust in vreden ❤️🙏🏻💋
Ik hoop dat je in de hemel zinder je eetstoornis veder kunt leven ❤️✨
Moos - Woensdag 23 november 2016 17:30
Heftige docu..... maar naar mijn mening hadden ze dit niet uit moeten zenden, mensen krijgen zo alleen nog maar een beeld dat anorexia perse mensen zijn die zo in en in mager zijn! Vandaag mijn buurvrouw: goh dan zie jij er wel goed uit en zie je niet dat je anorexia hebt... bammmmm , terwijl het in mijn hoofd net zo vreselijk is als bij emma! Loop al 18 jaar met deze ziekte en ben ook uitbehandeld!
Elise - Woensdag 23 november 2016 18:15
Nee, niet gekeken. Mijn moeder vertelde erover. Dit is te heftig. Hoewel ik bijna geen last meer heb van mijn eetstoornis. Kan ik dit niet zien. Emma heeft bij mij in de bascule gezeten. Dit gaat mij enorm triggeren. Als had ik al heel lang geen contact met haar ben ik geschokt dat ze overleden is.
britneyangel - Woensdag 23 november 2016 19:24
ik heb het terug gekeken en ik vond het erg heftig en vervelend dat ze overleden is!
N - Woensdag 23 november 2016 22:44
Sluit me aan met de allereerste reactie van @maartje.
En deze post is ook goed.
Ik vind wat Human concern gedaan heeft betreft haar brengen naar het buitenland waar ze een longontsteking oploopt super onverantwoordelijk. Ik vind ze te soft. Haar toestand was zo kritiek dat sonde in mijn optiek haar enige redmiddel kon zijn. Eten kost teveel energie.. lopen in de kou overigens ook. Ik hoop dat dit soort foutjes niet meer voorkomen.
En deze post is ook goed.
Ik vind wat Human concern gedaan heeft betreft haar brengen naar het buitenland waar ze een longontsteking oploopt super onverantwoordelijk. Ik vind ze te soft. Haar toestand was zo kritiek dat sonde in mijn optiek haar enige redmiddel kon zijn. Eten kost teveel energie.. lopen in de kou overigens ook. Ik hoop dat dit soort foutjes niet meer voorkomen.
N - Woensdag 23 november 2016 22:46
Uitbehandeld is een nare term. Een Eetstoornis kan je overwinnen. Dus dat ze zeggen dat ze was Uitbehandeld is heel erg makkelijk om te zeggen. Sorry ik heb 10 jaar zelfde behandelingen gehad. Maaar uiteindelijk heeft de laatste hoe ver ik ook over been was geholpen. Niemand dacht dat ik het ging redden. Dus dat dit de laatste kans was.. Nee vind ik te pijnlijk
N - Woensdag 23 november 2016 22:51
En waar waren de artsen op het moment dat ze dachten dat ze zou overlijden? Konden die niet ingrijpen? Sorry ik begrijp gewoon zoveel niet. Ik ben zelf hersteld van anorexia ook in deze soort gelijke toestand. Dus ik weet echt wel hoe het is en het is niet raar dat ik deze gevoelens heb.
Mandy - Woensdag 23 november 2016 22:54
Tot nu toe de heftigste documentaire die ik heb gezien.
Tylani - Donderdag 24 november 2016 09:40
Erik; 'dwangbehandeling moet niet uit de weg worden gegaan', pff.. Ben ik de enige die daar enigszins mee zit? Met dwangsonde en vastbinden?
Ik zou zo graag zien dat er gezocht wordt naar alternatieven...
Afgezien daarvan wil ik nog wel even zeggen dat het helaas op veel meer plekken toch zo is dat je wordt weggestuurd om dat je uitbehandeld bent of te laag in gewicht zit. Een vriendin van mij met een te laag bmi is al anderhalf jaar bezig zorg te krijgen (ook bij HC trouwens, zij mocht niet naar portugal) en bijna niemand wil haar dat geven.
Ik zou zo graag zien dat er gezocht wordt naar alternatieven...
Afgezien daarvan wil ik nog wel even zeggen dat het helaas op veel meer plekken toch zo is dat je wordt weggestuurd om dat je uitbehandeld bent of te laag in gewicht zit. Een vriendin van mij met een te laag bmi is al anderhalf jaar bezig zorg te krijgen (ook bij HC trouwens, zij mocht niet naar portugal) en bijna niemand wil haar dat geven.
N - Donderdag 24 november 2016 09:51
Wat voor andere alternatief zie jij @tylani voor je dan ipv de dwangvoedingen? Zodra iemand niet meer helder kan nadenken en op het randje van de dood balanceert waarbij sonde de enige redmiddel kan zijn? Ik geloof er echt in hoe hoger je in gewicht komt hoe beter je na kan denken en dat therapie dan pas andere alternatieven aan gaan slaan. Pas echt gaan werken. Niet bij een extreem laag ondergewicht. En daarbij kost een andere alternatief meeste teveel lichamelijk en gesteelijke inspanning voor iemand die eindelijk een spoed opname nodig heeft
Miku - Donderdag 24 november 2016 21:54
@N ben het helemaal eens met jou. Hoe ver heen je ook bent en hoe lang je ook strijd, er kan altijd een moment komen dat het beter gaat en je wel weer wilt dus waarom redden ze haar niet met sondevoeding danwelniet gedwongen? Ze zegt voor het leven te kiezen. Help haar dan dat te doen. Op zo'n stadium red je dat niet met alleen gewoon eten. Ik snap het nog steeds niet hoe daar gehandeld is.
Jansje - Vrijdag 25 november 2016 18:54
De documentaire heeft me diep geraakt. Het maakt ook iets in me los van: dit is toch niet de enige oplossing geweest? Ik denk dat Emma inderdaad misschien op een intensive care afdeling had moeten opgenomen worden. Zeker toen ze die longontsteking kreeg. Tegelijk voel ik ook hoe machteloos Emma zich voelde tegenover de eetstoornis.
Het maakt ook iets in me wakker dat me er toe aanzet om zelf wél te vechten tegen de eetstoornis. Ik ben er nog, en ik leef nog. Ik kan en mag misschien nog wel iets nuttigs met mijn leven doen. Dat hoop ik dan. Dus ik ga er weer tegenaan. Omdat meegaan met de eetstoornis inderdaad veel machteloosheid, verdriet en zelfs de dood als gevolg heeft.
Het maakt ook iets in me wakker dat me er toe aanzet om zelf wél te vechten tegen de eetstoornis. Ik ben er nog, en ik leef nog. Ik kan en mag misschien nog wel iets nuttigs met mijn leven doen. Dat hoop ik dan. Dus ik ga er weer tegenaan. Omdat meegaan met de eetstoornis inderdaad veel machteloosheid, verdriet en zelfs de dood als gevolg heeft.
Lil - Vrijdag 25 november 2016 21:37
@Miku ik snap je gedachte dat sondevoeding haar nog had kunnen redden. Maar ik denk dat haar lichaam dermate verzwakt was dat ze ondanks de voeding toch was gestorven. Ik denk dat haar lichaam niet meer kon herstellen. Hoe erg ook.
Mijn dochter heeft ook anorexia. Nu bijna een jaar. Hoewel ze nu al 5 maand op haar streefgewicht zit wordt ze nog steeds niet ongesteld, haar doorbloeding is nog slecht etc. Dus het lichaam heeft heel lang nodig te herstellen en weer goed te gaan werken. En dat was bij Emma denk ik te ver. Heel verdrietig.
Mijn dochter heeft ook anorexia. Nu bijna een jaar. Hoewel ze nu al 5 maand op haar streefgewicht zit wordt ze nog steeds niet ongesteld, haar doorbloeding is nog slecht etc. Dus het lichaam heeft heel lang nodig te herstellen en weer goed te gaan werken. En dat was bij Emma denk ik te ver. Heel verdrietig.
Petra - Zaterdag 26 november 2016 08:48
Ik heb een eetstoornis NAO. Ken zowel anorexia-periodes als boulimia. Worstel daar al 30 jaar mee. NU heb ik geen ondergewicht, zit op een gemiddeld BMI, maar wat mij raakte in de docu: Mijn strijd lijkt verdacht veel op die van Emma. De oorlog in je hoofd.....
T. Huisman - Woensdag 30 november 2016 20:38
Er was zelfs een vrouw die geen thee meer binnenhield.Als ze dat opdronk dan kwam het er spontaan weer uit. En als ze wat zou eten zou zij in een metabolische shock terecht kunnen komen. Ja, wat doe je dan. Haar benen leken wel op stokjes, die zagen er uit als een reiger.je moet de kracht maar hebben, alhoewel ze wel willen. Je probeert je aan iedere strohalm vast te klampen. Je blijft altijd nog hoop houden zelfs als artsen je uitbehandeld achten. Ze zullen dan wel van alles hebben gedaan wat mogelijk was. Is een dwangbehandeling wel zo goed? Kan hypnose ook iets uitrichten. Is het demonische gebondenheid aan een monster wat men niet los kan laten. Ze moeten het loslaten. En dat is makkelijker gezegd dan gedaan. ik geloof wel dat ze dat willen maar nu nog kunnen. Ik weet ook niet wat Emma onder zandbak-eten verstond. Ze zou er zich een keer overheen gezet hebben maar niet weer. Ze zou dat zandbak eten niet meer willen. wat dat is weet ik niet. Is dat eten dan te dik om door te slikken? Sommigen zeiden dat ze te ver heen was maar je wil iemand altijd nog een kans geven. het is moeilijk om er zo maar een streep door heen te zetten. daar in Portugal hanteerden ze nog een criterium van zo ver gaan we en dat het alles of niets was en daar zat niets tussen. Ja, het was verschrikkelijk eng. Ik heb nooit geweten dat het zo erg kon zijn. ik ben de actuele gebeurtenissen over eten en eetstoornissen niet op de hoogte met wat er actueel speelt. Ik weet wel dat het veel media-aandacht heeft gekregen, in de tachtiger en negentiger jaren. Er zal in die tussentijd wel veel veranderd zijn omtrent dit onderwerp. Het ziet er griezelig uit. Ik bewonder de inzet en het geduld van die mensen daar in die kliniek in Portugal. Het blijkt dat het hardnekkig vast kan zitten en dat ze toch nog hoop blijft houden. Natuurlijk wil je nog niet aan de dood denken. Hoop blijf je toch altijd houden. Dat ze niet meer kon lopen, dan is het wel heel erg uit de hand gelopen. De zangeres Karen Carpenter is toen ook aan anorexia nervosa overleden. Ze nam laxeerpillen en er is toen ook een film over gemaakt van hoe het in het begon. .Haar stem is altijd nog goed gebleven, en bleef tot aan het eind opname werk in de studio doen. Er is al eerder een documentaire uitgezonden op t.v. van N.C.R.V. van Pietje wil niet eten. Dit ging over een zekere Wilma uit Oldenzaal en die had de ziekte overwonnen door een relatie. Ze kende alle calorieentabellen uit het hoofd, maar is er nu van af. Isabelle Caro is uiteindelijk bezweken aan een longontsteking terwijl zij 28 jaar oud was, met een gewicht van 31 kilo. De maag zal ook wel gekrompen zijn als je zo lang niets hebt gegeten en zo weinig calorieen gewend bent. Dit zal wel langzaam op gang moeten komen. Door telkens kleine beetjes te eten, en telkens een beetje meer te eten. Na de oorlog en de hongerwinter was er niets. mensen hadden het niet voor het kiezen en er was niets. Sommigen waren helemaal uitgemergeld en stukje bij beetje moesten ze weer aan eten wennen. dat zal dan wel anders zijn dan met dit. Er is nu wel genoeg te eten maar toen niet. Ik vind het wel triest van dat men graag wil en het lukt niet. Het lijkt me om moedeloos van te worden. Telkens weer de moed maar weer verzamelen en de kracht maar zien te vinden om te zien of het lukt en beter gaat worden. Ze had toch ook wel weer hoop maar tegelijkertijd was het ook weer moeilijk om dat los te laten. Het is wel tegenstrijdig. Je staat er machteloos tegenover. Je had gehoopt dat een hogere macht haar nog zou kunnen redden.
Christel - Donderdag 8 december 2016 21:42
Hoe voorkomen dan... het meest interessante staat dan juist niet beantwoord......
Christel - Donderdag 8 december 2016 22:06
Ik wil graag Lily nog even deels citeren: "Een ES staat niet op zichzelf... Patienten zijn mensen, geen pakketje van stoornissen die je 1 voor 1 kan behandelen?? Het is belangrijk dat je de emotionele ontwikkeling weer op gang brengt door middel van behandeling... Deze is lang voordat de ES tot uiting kwam al gestagneerd.. Als je dit doet... heb je ook geen symptoomverschuiving en comorbiditeit meer na afloop van een behandeling."
Ik deel zo haar mening.
En deze ook, van N: ".Zelfvertrouwen en zelfliefde gun ik meisjes die er zo aan toe zijn. Het niet eten is zelf beschadiging. Het is net zoiets als automutileren... je straft jezelf. Je respecteert jezelf en het leven niet.
Niet bij iedereen maar denk ook dat het een kreet om hulp en aandacht is.
En het niet voelen..."
Ik zou dit willen aanvullen met .... 'en de rest niet willen voelen'.. door de focus op het eten heb je gelijk een levensbedreigend iets te pakken, altijd overstijgend ten opzichte van andere problemen.. daar hoef je dan in ieder geval niet mee bezig te zijn.
Deze documentaire heeft enorm indruk op me gemaakt, ook de reactie van hen hierboven die er nog mee worstelen,
ook heb ik moeite met mensen die zeggen 'het gaat nooit over' ; want dat is alleen aan waarzeggers toebesteed;
het gaat over....... zodra je genoeg van jezelf mag houden en weet dat het leven jou gegeven is om te mogen nemen, ervan te mogen leren en erdoor te mogen gaan; hoe diep de dalen, hoe hoog de bergen, je kan het dragen; als je dit overwint, overwin je alles.
Ik deel zo haar mening.
En deze ook, van N: ".Zelfvertrouwen en zelfliefde gun ik meisjes die er zo aan toe zijn. Het niet eten is zelf beschadiging. Het is net zoiets als automutileren... je straft jezelf. Je respecteert jezelf en het leven niet.
Niet bij iedereen maar denk ook dat het een kreet om hulp en aandacht is.
En het niet voelen..."
Ik zou dit willen aanvullen met .... 'en de rest niet willen voelen'.. door de focus op het eten heb je gelijk een levensbedreigend iets te pakken, altijd overstijgend ten opzichte van andere problemen.. daar hoef je dan in ieder geval niet mee bezig te zijn.
Deze documentaire heeft enorm indruk op me gemaakt, ook de reactie van hen hierboven die er nog mee worstelen,
ook heb ik moeite met mensen die zeggen 'het gaat nooit over' ; want dat is alleen aan waarzeggers toebesteed;
het gaat over....... zodra je genoeg van jezelf mag houden en weet dat het leven jou gegeven is om te mogen nemen, ervan te mogen leren en erdoor te mogen gaan; hoe diep de dalen, hoe hoog de bergen, je kan het dragen; als je dit overwint, overwin je alles.
Annette - Zaterdag 17 december 2016 14:13
Mijn dochter gaat het steeds slechter mee, als ze niet aan komt, moet ze de kliniek, weer verlaten, ik denk dat het gedwongen eten, meer weerstand oproept.
Mijn dochter is zo uit geput, dat ze steeds meer van haar gewicht, af gaat .
Ze is intens leeg en verdrietig, ondanks mijn steun, kan ik haar toch niet helpen.
Mijn dochter is zo uit geput, dat ze steeds meer van haar gewicht, af gaat .
Ze is intens leeg en verdrietig, ondanks mijn steun, kan ik haar toch niet helpen.
Florine - Zondag 18 december 2016 03:01
Mensen hebben het steeds over dat er betere behandelingen moeten komen voor mensen met anorexia. Maar de behandelingen die we nu hebben kosten al handenvol met geld. Vergeleken bij andere psychiatrische patiënten worden anorexia-patiënten goed en intensief behandeld en mogen zij relatief dure behandelingen volgen, zoals klinische opnames. Er zijn andere patiënten met ernstige aandoeningen zoals persoonlijkheidsstoornissen die het met veel minder behandeling moeten doen. Ik denk dan ook dat duurdere en intensievere behandelingen voor anorexia-patienten binnen de huidige GGZ-context van bezuinigingen niet mogelijk zijn. En het is ook niet eerlijk naar andere patiënten toe die andere ernstige psychiatrische stoornissen hebben (zoals persoonlijkheidsstoornissen) en die het met steeds minder behandeling moeten doen.